Η κοινωνική κινητικότητα τις τελευταίες δεκαετίες βαίνει φθίνουσα στις ανεπτυγμένες χώρες του αγγλοσαξωνικού/νεοφιλελεύθερου μοντέλου οργάνωσης της οικονομίας, καθώς το κράτος πρόνοιας αντικαθίσταται από το ιδιωτικό outsourcing των υπηρεσιών αυτών και την μονοπώληση της «αγοράς» των ευκαιριών.

Αυξημένη κοινωνική κινητικότητα είναι η κατάσταση όπου η κοινωνική ανέλιξη δεν εξαρτάται, τουλάχιστον σε κρίσιμο βαθμό, από το οικογενειακό ιστορικό και περιουσία, με τις ευκαιρίες να είναι παρούσες για την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, με εξασφαλισμένη πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία και την πρόνοια και την εξασφάλιση συνθηκών βεβαιότητας για το βασικό ζην. Μειωμένη σημαίνει το ακριβώς αντίθετο. Όσο χαμηλότερη, τόσο πιο κοντά στην φεουδαρχία, στις κλειστές κάστες, στην υψηλή ταξικότητα.

Δείκτης της κοινωνικής κινητικότητας είναι η Διαγενεακή Ελαστικότητα των Εισοδημάτων (ΔΕτΕ). Ο δείκτης αυτός αποτυπώνει πώς και κατά πόσον το εισόδημα των γονέων, δηλαδή κάτι που αντικατοπτρίζει σε χρηματικούς όρους το κοινωνικό τους στάτους, καθορίζει και το μελλοντικό εισόδημα των παιδιών τους.

Η ΔΕτΕ εκφράζει την ποιότητα και τον βαθμό συσχέτισης των εισοδημάτων της προηγούμενης γενιάς με την επόμενη. Είναι ένας εξόχως δυναμικός δείκτης ως απότοκος της αέναης ακολουθίας των γενιών που εναλλάσσονται. Για παράδειγμα, βαθμός ελαστικότητας του τρέχοντος εισοδήματος ως προς το εισόδημα της προηγούμενης γενιάς της τάξης του 0,60 μας λέει πως αν ένας γονέας έχει 100% υψηλότερο εισοδήματα από έναν άλλον σύγχρονό του γονέα, τότε τα παιδιά του πρώτου θα έχουν μεσοσταθμικά 60% περισσότερο εισόδημα από τα παιδιά του δεύτερου ως ενήλικες. Αντίθετα, ένας βαθμός Διαγενεακής Ελαστικότητας των Εισοδημάτων ύψους 0,20 σημαίνει πως η διαφορά του οικογενειακού εισοδήματος, δηλαδή της προηγούμενης γενιάς (γονείς), παίζει πολύ μικρότερο ρόλο στη διαμόρφωση των εισοδημάτων της επόμενης γενιάς (παιδιά), με την μεσοσταθμική διαφορά να κυμαίνεται στο 20% υψηλότερο εισόδημα για τους ενήλικες πλέον γόνους των πλουσιότερων οικογενειών σε σχέση με εκείνους των φτωχότερων, επιδεικνύοντας επομένως υψηλότερο βαθμό Κοινωνικής Κινητικότητας. Η ΔΕτΕ μας δείχνει κατά πόσο το εισόδημα των γονέων καθορίζει και το εισόδημα των παιδιών τους, κατά πόσο δηλαδή οι ευκαιρίες είναι δικαίωμα που παρέχεται γενικά ή προνόμιο που πωλείται στην αγορά, άρα ευκολότερα προσβάσιμες σε ένα παιδί μιας ευπορότερης οικογένειας.

ΔΕτΕ 2007 και 2013

Ξεκινούμε με την πρώτη χρονολογικά έρευνα που αποτύπωνε ποσοτικά στοιχεία για την ΔΕτΕ του καθηγητή Μάιλς Κόρακ.

Καταρχάς παρατηρούμε πως σε όλες τις χώρες που έχουμε στοιχεία, η συσχέτιση είναι θετική ανάμεσα στην ανεξάρτητη μεταβλητή «ύψος εισοδήματος γονέων» με την εξαρτημένη μεταβλητή «ύψος εισοδήματος παιδιών». Η οικογενειακή περιουσιακή κατάσταση παίζει θετικό ρόλο. Το θέμα επομένως είναι ο βαθμός. Όσο υψηλότερος, τόσο και πιο ταξική είναι η κοινωνία, μια κοινωνία όπου οι φτωχοί αναπαράγουν φτωχούς και οι πλούσιοι πλούσιους. Όσο πιο κοντά στο μηδέν είναι ο δείκτης, τόσο λιγότερο ταξική είναι η κοινωνία καθώς είναι μια κοινωνία που η περιουσιακή κατάσταση των γονιών δεν επηρεάζει ιδιαίτερα την μελλοντική των παιδιών τους, οι πλούσιοι μπορεί να φτωχύνουν αν δεν είναι άξιοι και οι φτωχοί να πλουτίσουν αν είναι, υψηλή κοινωνική κινητικότητα δηλαδή.

Βάσει του παγκόσμιου κοινωνιολογικού χάρτη, μπορούμε να κάνουμε μια πρώτη παρατήρηση πως η Κοινωνική Κινητικότητα είναι χαμηλή στις πιο οικονομικά φιλελεύθερες χώρες με τα ιδιωτικοποιημένα συστήματα παιδείας και υγείας και την φθίνουσα κοινωνική πρόνοια, από ότι στις σοσιαλδημοκρατικές χώρες της δυτικής Ευρώπης, την Αυστραλία και τον Καναδά. Στις χώρες τοτέμ για τους απανταχού θιασώτες του οικονομικού φιλελευθερισμού Χιλή και ΗΠΑ, βλέπουμε πως το κοινωνικό στάτους που κατέχουν οι πολίτες επηρεάζεται κατά 52% και 47% αντίστοιχα από το οικογενειακό μπακράουντ, κάτι λογικό αν σκεφτούμε πως και στις δύο αυτές χώρες η παιδεία είναι εμπορευματοποιημένη πλήρως, δηλαδή χρειάζεσαι χρήματα πολλά για να σπουδάσεις, όπως και η υγεία, όπου επίσης χρειάζεσαι χρήματα πολλά για να είσαι υγιής. Η Χιλή και οι ΗΠΑ αποδείκνύονται εξόχως ταξικές κοινωνίες. Αντίθετα σε χώρες όπως η Δανία, η Νορβηγία και η Φινλανδία, κοινωνίες με πολύ ισχυρό κοινωνικό κράτος που παρέχει ελεύθερη πρόσβαση σε πληθώρα παροχών, το κοινωνικό στάτους των γονέων επιδρά σε εκείνο των παιδιών τους από 16% μέχρι 19%, κοινωνίες δηλαδή σημαντικά λιγότερο ταξικές από τις νεοφιλελεύθερες, με πολύ μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα. Ο νεοφιλελευθερισμός ομοιάζει στη φεουδαρχία αναφορικά με αυτό το χαρακτηριστικό.

Τα στοιχεία του 2013 της Παγκόσμιας Τράπεζας δεν δίνουν διαφορετική εικόνα, στις ΗΠΑ, εξακολουθεί το 50% περίπου του κοινωνικού στάτους της επόμενης γενιάς να εξαρτάται από εκείνο της προηγούμενης, σε ατομικό/οικογενειακό επίπεδο, ενώ είναι εντυπωσιακή η βελτίωση της κοινωνικής κινητικότητας στη Δανία, στη χώρα που ήδη είχε την υψηλότερη κοινωνική κινητικότητα, με την ΔΕτΕ να πέφτει από το 16% στο 7%! Η Δανία είναι επισήμως η πιο αταξική κοινωνία, οικονομικά τουλάχιστον, έχοντας την υψηλότερη κοινωνική κινητικότητα παγκοσμίως. Όπως σκωπτικά λέει ο Γιόζεφ Στίγκλιτζ: «πλέον αν θες να ζήσεις το αμερικανικό όνειρο πήγαινε στη Δανία».

του Αλέξη Σμυρλή, Υπεύθυνου Πολιτικού Προγράμματος ΜέΡΑ25

Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.