Η φτώχεια θεωρείται διαχρονικά ιστορικό φαινόμενο. Ωστόσο, η σημερινή της μορφή εμφανίζει μια αυξανόμενη πολυπλοκότητα. Αυτή είναι απόρροια μιας σειράς παραγόντων, όπως για παράδειγμα οι αλλαγές στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων ή ο μετασχηματισμός της κοινωνίας χάρη στη βελτίωση της παραγωγής και οι στάσεις των κυβερνήσεων και διεθνών οργανισμών, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), στις διάφορες διαστάσεις της φτώχειας. Η φτώχεια, η οποία μέχρι στιγμής εξετάζεται ως φαινόμενο εξαρτώμενο μόνο από το εισόδημα, πρέπει να θεωρείται πια μια πολυδιάστατη έννοια, διαφορετική από την πολιτική, την οικονομία, τη γεωγραφία, την ιστορία, τον πολιτισμό και τις κοινωνικές ιδιαιτερότητες που προκύπτουν και που συνδέονται στενά με αυτές. Στις αναπτυσσόμενες χώρες υφίσταται πλέον παντού εξαιτίας της αναποτελεσματικής αναδιανεμητικής πολιτικής. Χαρακτηρίζεται δε από πείνα, έλλειψη ιδιοκτησίας, ανεργία, αναλφαβητισμό, επιδημίες, έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και πόσιμου νερού. Στις βιομηχανικές χώρες η φτώχεια παρουσιάζεται ως μορφή κοινωνικού αποκλεισμού εξαιτίας της αύξησης της ανεργίας και των χαμηλών μισθών. Και στις δύο περιπτώσεις, βέβαια, υπάρχει φτώχεια λόγω της έλλειψης της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ανθρώπινης ασφάλειας και της ειρήνης.
Σε ολόκληρο τον κόσμο ζουν σήμερα περίπου 6,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων (FAO) περίπου 800 εκατομμύρια υποφέρουν από υποσιτισμό και έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Κάθε μέρα χάνεται η ζωή περίπου 100.000 ατόμων ως αποτέλεσμα της φτώχειας. Επιπλέον, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων (FAO) διαπιστώνει ότι οι διαθέσιμοι παγκόσμιοι πόροι αρκούν για να σιτίσουν περίπου δώδεκα δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η φτώχεια οδηγεί τα παιδιά να εξαντλήσουν κάθε ανθρώπινο δυναμικό και τα καθιστά ευάλωτα στη βία, στην εμπορία ανθρώπων, στην εκμετάλλευση και στην κακομεταχείριση.
Σχεδόν 25 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 18 ετών κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό στα 28 κράτη μέλη της ΕΕ (ΕΕ-28), σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά αυτά ζουν σε νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα, χαμηλή συμμετοχή στην αγορά εργασίας, υλική στέρηση ή, στις χειρότερες περιπτώσεις, σε νοικοκυριά που αντιμετωπίζουν όλες αυτές τις διαφορετικές πτυχές της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στο 26,4% όλων των παιδιών που ζουν στην ΕΕ των 28 κρατών και μειώθηκε ελάχιστα από την έναρξη της οικονομικής κρίσης (το 2012 ο αριθμός ήταν 28,1%). Επίσης, κρύβει σημαντικές ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών: το 13,8% των παιδιών διατρέχει κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στη Δανία, ενώ το ποσοστό αυτό είναι 49,2% στη Ρουμανία.
Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι υψηλότερος για ορισμένες ομάδες, όπως τα παιδιά Ρομά ή τα παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο, σύμφωνα με τα ευρήματα έρευνας της ΕΕ για τις μειονότητες και τις διακρίσεις (EU-MIDIS II). Τα παιδιά Ρομά, ωστόσο, είναι μια μειονοτική ομάδα που ζει στις πλέον άθλιες συνθήκες στην Ευρώπη και είναι πιθανώς τα πιο στερημένα. Σε έρευνα του FRA που διενεργήθηκε σε εννέα κράτη μέλη της ΕΕ διαπιστώθηκε ότι πάνω από το 90% των παιδιών Ρομά ζουν σε κίνδυνο φτώχειας. Τα στοιχεία του FRA δείχνουν, επίσης, ότι παιδιά Ρομά ζουν σε νοικοκυριά όπου τουλάχιστον ένα άτομο έφτασε στο κρεβάτι πεινασμένο μία φορά τον μήνα τουλάχιστον πριν από τη συλλογή των δεδομένων, σε ποσοστά που κυμαίνονται από 16% (Ισπανία) μέχρι και 48% (Ελλάδα).
Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συνθήκες φτώχειας συχνά στερούνται ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες, φροντίδα, πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, επαρκή διατροφή και στέγαση, στήριξη της οικογένειας και προστασία από τη βία. Το ίδιο ισχύει και για τις ευκαιρίες συμμετοχής σε αθλήματα, ψυχαγωγικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Η φτώχεια συχνά υπονομεύει το δικαίωμα των παιδιών να ακούγονται και να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις τους για όλα τα θέματα που τους αφορούν. Γενικότερα, η φτώχεια μπορεί να είναι ταυτόχρονα και η αιτία και το αποτέλεσμα της έλλειψης σεβασμού και των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ζωή στη φτώχεια μπορεί να οδηγήσει σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνικό αποκλεισμό και φτώχεια.
Η φτώχεια μπορεί να οδηγήσει τα παιδιά σε μια δια βίου πορεία χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και μειωμένης συμμετοχής στην οικονομική και κοινωνική ζωή. Επομένως, τα παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας είναι πιο πιθανό να γίνουν φτωχοί ενήλικες των οποίων τα ίδια τα παιδιά θα ζουν και αυτά στη φτώχεια. Αυτό δημιουργεί και διατηρεί τους αέναους κύκλους της φτώχειας μεταξύ των γενεών.
Η Καταπολέμηση της Φτώχειας και της Εκμετάλλευσης και η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού θεωρούνται βασικοί πυλώνες προκειμένου να θρυμματιστεί ο κύκλος των μειονεκτημάτων και να προωθηθεί μια πιο συνεκτική και αποδοτική κοινωνία στο σύνολό της, που αξιοποιεί στο έπακρο το ανθρώπινο κεφάλαιό της.
του Βασίλη Α. Πανταζή, Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υποψήφιου Ευρωβουλευτή ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
