O Θαλής ο Μιλήσιος ήταν ο ιστορικός “εφευρέτης” των χρηματοοικονομικών παραγώγων. Τα “εργαλεία” αυτά βασίζονται πάνω σε μητρικές αξίες και αποτελούν ασφαλιστική δικλείδα ανάληψης ρίσκου σε σχέση με την πορεία των μητρικών αξιών. Ο Θαλής λοιπόν είχε καταλήξει μέσα από τις παρατηρήσεις του πως η γεωργική χρονιά που ξεκινούσε θα έδινε πολύ λάδι, η καρποφορία των ελαιόδεντρων θα ήταν αυξημένη. Τα ελαιοτριβεία θα είχαν πολύ δουλειά κι άρα αυξημένα κέρδη. Η πρώτη του σκέψη ήταν να πάει να νοικιάσει άμεσα όσα περισσότερα ελαιοτριβεία μπορούσε με τα χρήματα που είχε. Αν όμως έπεφτε έξω στις προβλέψεις του, τι θα γινόταν; Υπήρχε ο κίνδυνος σημαντικής απώλειας, αν λόγου χάρη η απόδοση ήταν τελικά πολύ χαμηλή και τα ελαιοτριβεία που είχε νοικιάσει δεν απέφεραν ούτε το ενοίκιο και τα λοιπά σταθερά έξοδα. Δεν μπορούσε να το ρισκάρει. Ούτε όμως και να το αφήσει, πίστευε στην πρόβλεψή του. Σκέφτηκε λοιπόν το δικαίωμα, το λεγόμενο στις μέρες μας option. Θα αγόραζε από τους ιδιοκτήτες των ελαιοτριβείων το δικαίωμα να τα νοικιάσει, σε προκαθορισμένη τιμή και χρονική διάρκεια. Από το να δεσμευθεί πως θα νοικιάσει Χ αριθμό ελαιοτριβείων με Y ενοίκιο, όπου θα ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει XxY ποσό για κάθε ένα, επί τις περιόδους χρήσης(μ ήνες πχ), θα έδινε ως αμοιβή(premium) στον πωλητή του δικαιώματος για να το αγοράσει ένα πολύ μικρό ποσοστό της ανωτέρω δαπάνης. Σε περίπτωση που έπεφτε μέσα στις προβλέψεις του, θα ενεργοποιούσε το δικαίωμα νοικιάζοντας τα ελαιοτριβεία στις προκαθορισμένες τιμές. Στην αντίθετη περίπτωση, που οι προβλέψεις αποδεικνύονταν λανθασμένες, δεν θα ενεργοποιούσε το δικαίωμα και θα είχε την ζημία των premiums, σε αντίθεση με την κατά πολύ μεγαλύτερη χασούρα αν τα είχε προνοικιάσει.
Τα premiums είναι το κόστος διαχείρισης του κινδύνου. Και ως αυτό ακριβώς ξεκίνησαν τα χρηματοοικονομικά παράγωγα, ως εργαλεία διαχείρισης κινδύνου. Αρχικά με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης(futures), όπου οι βιομηχανίες κάθε είδους που έχουν διαρκή ζήτηση α’υλών, βρήκαν έναν τρόπο να σταθεροποιήσουν την ροή τους, διαχειριζόμενες τον κίνδυνο της μεταβλητότητας των τιμών των α’υλών. Για παράδειγμα, μια εταιρεία έχει ως πρώτη ύλη τη ζάχαρη, με τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης εξασφαλίζει τις απαραίτητες ποσότητες που χρειάζεται για την ομαλή λειτουργία της σε προκαθορισμένες ποσότητες και τιμές. Από αυτή την πρακτική μπορεί να χάσει λίγο, πχ οι τιμές την περίοδο της παράδοσης να είναι χαμηλότερες από τις συμφωνημένες στο συμβόλαιο, ή να κερδίσει αν ισχύσει το αντίθετο, Σίγουρα πάντως με αυτή την πρακτική εξασφαλίζει μια προστασία έναντι της μεταβλητότητας (volatility). Στην πορεία ακολούθησαν τα δικαιώματα (options), που η λειτουργία τους είναι παρόμοια με την ιστορία του Θαλή, με υποκείμενη αξία συμβόλαια futures, μετοχές, ομόλογα, χρηματιστηριακούς δείκτες, κλπ, τα swaps που είναι ανταλλαγές χρηματοροών με μητρική αξία, το αντικείμενο του στοιχήματος ουσιαστικά, επιτόκια, συναλλαγματικές ισοτιμίες και η τιμή του αργού πετρελαίου, τα cds, με υποκείμενη αξία την πιστοληπτική αξιολόγηση εθνικών οικονομιών και επιχειρήσεων, τα cdo’s με υποκείμενη αξία το ύψος των κόκκινων δανείων και πολλά άλλα που κατασκευάζονται στα μέτρα των πελατών που τα ζητούν.
Παράλληλα με την διαχείριση κινδύνου, τα παράγωγα άρχισαν σταδιακά να λειτουργούν αμιγώς και ως στοιχήματα. Επενδυτές που ήθελαν για πρακτικούς λόγους να ξεφορτωθούν κάποιο συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης, έπρεπε να βρουν κάποιον άλλον που να θέλει τις συγκεκριμένες ποσότητες στις συγκεκριμένες τιμές. Για να λυθεί αυτό το πρόβλημα, τα futures τυποποιήθηκαν ώστε να μπορούν άνετα να διαπραγματεύονται στην δευτερογενή αγορά futures που δημιουργήθηκε. Ακολούθησαν τα περισσότερα παράγωγα, εκτός από τα swaps που κατά κανόνα είναι customized. Οι δευτερογενείς αγορές παραγώγων δεν είναι τίποτα άλλο από στοιχήματα πάνω στην πορεία δεικτών, επιτοκίων, spread ομολόγων, πιστοληπτικής ικανότητας, κόκκινων δανείων, εμπορευμάτων, α’υλών, πολύτιμων μετάλλων, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε. Τζόγος κανονικός. Οι επενδυτικές τράπεζες και οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί που μεσολαβούν στην αγοραπωλησία δεν είναι τίποτα άλλο από bookies που γλύφουν τη γκανιότα, την προμήθεια για κάθε συναλλαγή.
Η πορεία αυτή από την διαχείριση κινδύνου στην πραγματική οικονομία, στον τζόγο επί τζόγου πάνω σε μεγέθη της πραγματικής οικονομίας (σε τελική-τελική ανάλυση καθώς υπάρχουν παράγωγα βασισμένα πάνω σε άλλα παράγωγα κοκ) είναι αυτό που ονομάζεται μετάβαση στην κυριαρχία της χρηματιστικής οικονομίας.
του Αλέξη Σμυρλή, Συντονιστή Πολιτικού Προγράμματος ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
