Το όραμα του πολυσυλλεκτικού δήμου που θα συναποφασίζει τις τύχες του δεν μια καινούρια ιδέα, ούτε καν μας έρχεται από το εξωτερικό. Η ένωση των επιμέρους δυνάμεων λαών και η διαρκής ζύμωση και σύνθεση ενός κοσμοπολίτικου πολιτισμού – που ξέρει να κρατά το καλόν, κατά Σωκράτη, από κάθε τι – ήταν και ο πυρήνας της σκέψης ενός από τους μεγαλύτερους, κατά τη γνώμη μου, επαναστάτη και οραματιστή της ανθρώπινης ιστορίας: του Αντώνη Κυριαζή. Ποιος είναι αυτός; Ο Ρήγας Φεραίος.
Ο Ρήγας ήταν από τους πρώτους εισηγητές των αρχών της ισονομίας και ισοπολιτείας του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης στην οθωμανική επικράτεια. Το πλαίσιο όμως στα οποία έθεσε αυτές τις αρχές, ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να δουν οι δυτικο-ευρωπαίοι: τα πλαίσιο του κοσμοπολιτισμού και μάλιστα με βάση τη Δημοκρατία και τον αλληλοσεβασμό στον κάθε ιδιαίτερο πολιτισμό, και στην πεποίθηση πως η ενωμένοι στεκόμαστε, διαιρεμένοι πέφτουμε, μεταφράζοντας το γνωστό αγγλοσαξωνικό ρητό united we stand, divided we fall.
Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός λοιπόν παρέμεινε λειψός. Οι ελίτ της Δυτικής Ευρώπης, βρισκόμενες μονίμως σε εμπόλεμη κατάσταση για περαιτέρω εδάφη – αποικίες – κέρδη, από τον 17ο αιώνα, είχαν ζωτική ανάγκη το εθνικό αφήγημα για να τροφοδοτούν με κρέας τις πολεμικές τους κιμαδομηχανές. Μη λησμονούμε την κορύφωση αυτής της πορείας ιστορικά του γεγονότος πως και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι ξεκίνησαν από την αστική, φιλελεύθερη και διαφωτισμένη Ευρώπη…
Αποτέλεσμα ήταν ο Διαφωτισμός να συμβιβαστεί με το καθαρό Έθνος ως τεχνητή προϋπόθεση ύπαρξης Κράτους Δικαίου, δημιουργώντας ένα ισοπεδωτικά ομογενοποιητικό αφήγημα Εθνικής ενότητας, που τοποθετούμενο ως αξία πάνω από οτιδήποτε άλλο, ταύτισε τα συμφέροντα της ελίτ με τα λεγόμενα «εθνικά», γεννώντας τοιουτοτρόπως τον εθνικισμό ως κοινωνική πραγματικότητα και ως ανεκτίμητη πολιτική εφεδρεία στο αστικό σύστημα.
Αντίθετα, οι ιδέες του Διαφωτισμού στον οθωμανικό χώρο μπολιάστηκαν από τον Ρήγα με την κοσμοπολίτικη πραγματικότητα της αυτοκρατορίας, καθώς οι λαοί ζούσαν σε ένα πραγματικά κοσμοπολίτικο καθεστώς, βιώνοντας την διαρκή συνθετική ζύμωση των πολιτισμών που εξελίσσονταν πλάι-πλάι.
Ο Ρήγας λοιπόν έρχεται να συνθέσει τον πολιτικό φιλελευθερισμό της Γαλλικής Επανάστασης με την εθνολογική πολυσυλλεκτικότητα της οθωμανικής επικράτειας, οραματιζόμενος τη μετατροπή της απολυταρχικής αυτοκρατορίας σε μια δημοκρατική ομοσπονδία με βάση το τρίπτυχο Ελευθερία-Ισότης-Αδελφότης:
«Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην και τούτος
πάλιν δι΄εκείνον και αμφότεροι δια τόν Αλβανόν και Βλάχον»
Στο δε Σύνταγμά του, τη Χάρτα του, αναφέρει στα «Περί της Τάξεως των Πολιτών» στο άρθρο 7:
«Ο αυτοκράτωρ λαός είναι όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου. Έλληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένιδες, Τούρκοι και κάθε άλλο είδος γενεάς»
Ο κόσμος στον οποίο απευθύνεται είναι ο καταπιεσμένος λαός της οθωμανικής επικράτειας, δεν απευθύνεται σε έθνη, δεν υφίσταται καν αυτή η έννοια τότε με το περιεχόμενο που της δίνουμε σήμερα. Όταν μιλά για σκλαβιά και τυραννία εννοεί τις δομές της κοινωνικής καταπίεσης και τους φορείς τους: τον Σουλτάνο, τους Πασάδες, τον Πατριάρχη, τους Μητροπολίτες, τους Φαναριώτες, τους Οσποδάρους, τους Δραγουμάνους του Στόλου και φυσικά τους κατά τόπους Κοτζαμπάσηδες. Δεν είχε φυλή κι έθνος η εκμετάλλευση, οι απο-πάνω ήταν πολυσυλλεκτικοί, όπως και οι απο-κάτω, κοινωνικά και πολιτικά ήταν τα αιτήματα που έθετε ο Ρήγας, δημοκρατία και κράτος δικαίου προέτασσε, για όλους.
Το όραμα του Ρήγα ήταν ο μοντερνισμός χωρίς το μεγαλύτερο βαρίδι του: τον εθνικισμό. Το περιεχόμενο της σκέψης και του έργου του είναι κυρίως ταξικό και όχι εθνικό, στρέφεται ευθέως κατά των αφεντάδων, αυτών που αργότερα, κατά τον σχηματισμό του νεοελληνικού κράτους ανέλαβαν τα ηνία, διαιωνίζοντας και ενισχύωντας θεσμικά την ίδια εξουσία που κατείχαν προεπαναστατικά, επι οθωμανικής διοίκησης. {«Η ελληνική επανάσταση απέτυχε καθώς το μόνο που κατάφερε ήταν να αποκαταστήσει πολιτικά τους ήδη δυνάστες του λαού, τους κοτζαμπάσηδες και τους μητροπολίτες» έγραφε χαρακτηριστικά ο Γιάννης Σκαρίμπας}.
Στον περίφημο Θούριό του Ρήγα, τα παραπάνω φαίνονται ξεκάθαρα:
«Δουλεύεις όλη ημέρα, σε ό,τι κι αν σε πει,
κι αυτός πασχίζει πάλιν, το αίμα σου να πιει*.
Ο Σούτζος, κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής
Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης, είν’ να ιδείς.
Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν κι αγάδες, με άδικον σπαθί.
Κι αμέτρητοι άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά αφορμή»
*Ως «αιματορουφήχτρες» ονοματίζει γνωστές φαναριώτικες οικογένειες
Ο Ρήγας συνετρίβη και το πραγματικό περιεχόμενο του έργου του αποσιωπήθηκε. Το νεοελληνικό κράτος έπρεπε να κατασκευάσει εθνική συνείδηση, να δημιουργήσει στο φαντασιακό του ετερόκλητου φυλετικά και πολιτισμικά πληθυσμού την πεποίθηση του ανήκειν σε ένα έθνος ανάδελφο με κοινές φαντασιακές αρετές, αξίες και ιδανικά. Η διεθνιστική ρητορική του Ρήγα που έδινε βαρύτητα στη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη, απορρίπτοντας τα επίπλαστα εθνικά ιδεώδη που έχουν ως μόνο σκοπό να συσκοτίσουν την κοινωνική δικαιοσύνη και να ονομάζουν εθνικά τα συμφέροντα της ελίτ, στεκόταν εμπόδιο.
Ο Ευρωπαϊκός Διεθνισμός που προτάσσει το ΜέΡΑ25 εμπνέεται και εν πολλοίς είναι ταυτόσημος με τον διεθνισμό του Ρήγα, επειδή αυτό ακριβώς πρεσβεύει: τη δημιουργία ενός πολυσυλλέκτικού Δήμου, της πολιτικής/ταξικής ένωσης των Ευρωπαίων πολιτών που ζουν επί δεκαετίες σε μια Ένωση που αποφασίζει για αυτούς χωρίς αυτούς. Και το παράδοξο είναι πως η μόνη πραγματική ένωση που υπάρχει τώρα στην ΕΕ είναι ταξική και είναι των ντόπιων ολιγαρχιών κάθε χώρας-μέλους…. Η σύνθεση που επιχείρησε πριν από περίπου 220 χρόνια ο Ρήγας ανάμεσα στην ισοπολιτεία και τον κοσμοπολιτισμό απέτυχε. Το επίδικό της όμως είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Αλέξης Σμυρλής, μέλος ΜέΡΑ25 – DiEM25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
