Με το Ταμείο Κορωνοϊού της ΕΕ, η Ευρώπη θα κάνει ένα ακόμη βήμα προς την αποσύνθεση

Αναδημοσιεύσεις
28 Ιούλ, 2020

Άρθρο του Γιάνη Βαρουφάκη στην εφημερίδα The Guardian

Τα πρώτα χρόνια της κρίσης της Ευρωζώνης, θυμάμαι ότι εκτιμούσα το βάθος της από το πόσο γρήγορα κόπαζαν οι πανηγυρισμοί που ακολουθούσαν κάθε Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι πρόωρες διακηρύξεις ότι η κρίση είχε περάσει ενέπνεαν ελπίδες, οι οποίες οδηγούσαν στην ανάκαμψη των αγορών. Στη συνέχεια, όμως, ερχόταν η στιγμή που η κατήφεια επέστρεφε. Και όσο συσσωρεύονταν τα χρόνια της λιτότητας για τους πολλούς και του σοσιαλισμού για τους λίγους, αυτή η στιγμή έφτανε όλο και πιο σύντομα μετά από κάθε Σύνοδο της ΕΕ.

Μήπως, επιτέλους, αυτό το θλιβερό μοτίβο έσπασε στη σύνοδο κορυφής της περασμένης εβδομάδας, με τη δημιουργία ενός ολοκαίνουργιου ταμείου ανάκαμψης της ΕΕύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ, για μετά την πανδημία;

Προσπερνώντας την προβλέψιμα θριαμβευτική υποδοχή από τους συνήθεις χειροκροτητές της ΕΕ, η ελπίδα ότι αυτή τη φορά η ΕΕ μπορεί να έπραξε σωστά προέρχεται και από έξυπνους επικριτές των πεπραγμένων των ηγετών της, όπως ο φίλος μου Shahin Vallée, που χαρακτήρισε το ταμείο ανάκαμψης “ένα άλμα προς την πραγματική ολοκλήρωση”.

Δεν είναι το μέγεθος του ταμείου που δίνει ελπίδες σε σχολιαστές όπως ο Vallée. Μάλλον, είναι το γεγονός ότι πρώτη φορά οι ηγέτες της ΕΕ φαίνεται να έχουν αναγνωρίσει την αναγκαιότητα του κοινού χρέους ως συνδετικού κρίκου οποιασδήποτε νομισματικής ένωσης. Πράγματι, τα 750 δισ. Ευρώ θα τα δανειστούν από κοινού τα κράτη μέλη ανάλογα με την ικανότητά τους, ώστε να δαπανηθούν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Αυτό ήταν αναγκαίο να γίνει εδώ και χρόνια, αλλά οι πλουσιότερες χώρες αντιστέκονταν πεισματικά σε αυτό – μέχρι σήμερα.

Γιατί, λοιπόν, παρόλο που υποστηρίζω την ιδέα του αμοιβαιοποιημένου χρέους ως απαραίτητης προϋπόθεσης για την ευρωπαϊκή ενότητα, πιστεύω ότι η τελευταία απόφαση της ΕΕ είναι ένα ακόμη βήμα προς την  αποσύνθεση της Ευρώπης; Για τρεις λόγους.

Πρώτον, το ταμείο ανάκαμψης είναι ο αντιπερισπασμός για τον ελέφαντα στο δωμάτιο: τη μαζική λιτότητα. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το συνολικό εισόδημα της ευρωζώνης το 2020 θα μειωθεί κατά 10%, προκαλώντας μέσο δημοσιονομικό έλλειμμα άνω του 11%, με τις πιο αδύναμες χώρες όπως η Ιταλία και η Ελλάδα να αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερη πτώση.

Αυτό δεν θα ήταν εξορισμού καταστροφικό, εάν δεν υπήρχε η εμμονική απαίτηση του Βερολίνου και άλλων κυβερνήσεων να υποχρεώσουν τα κράτη μέλη να εξισορροπήσουν τους ισολογισμούς τους έως το 2021 (όπως μαρτυρείται από την ανακοίνωση του Eurogroup της 11ης Ιουνίου). Ακόμα κι αν η αναδυόμενη ανάκαμψη μειώσει, για παράδειγμα, το έλλειμμα του προϋπολογισμού της Ιταλίας στο 9%, για να εξισορροπήσει τα λογιστικά της η Ρώμη πρέπει να επιβάλει ένα σκληρό επίπεδο λιτότητας, που ισοδυναμεί με ένα νέο 9% του ΑΕΠ σε περικοπές και φόρους. Ομοίως και η Ελλάδα. Δεδομένου ότι ακόμα και η Γερμανία θα πρέπει να επιβάλλει λιτότητα για να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό της, ολόκληρη η ήπειρος θα βρεθεί αντιμέτωπη με την εντατικοποίηση του φαύλου κύκλου μεταξύ λιτότητας και ύφεσης.

Δεύτερον, το ταμείο ανάκαμψης είναι (μακροοικονομικά) ανεπαρκές. Προκειμένου να ωφελήσει την ένωση, θα πρέπει να είναι ικανό να δώσει μια τέτοια δημοσιονομική ώθηση που να είναι συγκρίσιμη σε μέγεθος με το τσουνάμι της λιτότητας. Δεν μπορεί. Πάρτε πάλι, για παράδειγμα, την Ιταλία και την Ελλάδα, χώρες που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τεράστια λιτότητα. Πόσο από αυτό το σοκ μπορεί να απορροφηθεί από τα χρήματα του ταμείου ανάκαμψης; Όχι πολύ, είναι η απάντηση.

Για να δώσουμε μια ακριβή απάντηση, πρέπει κατ’ αρχάς να αγνοήοσυμε τα νέα δάνεια που προσφέρονται από το ταμείο ανάκαμψης (καθώς το νέο χρέος ποτέ δεν βοηθά τον χρεοκοπημένο) και να επικεντρωθούμε αποκλειστικά στις καθαρές επιχορηγήσεις. Στην Ιταλία διατέθηκαν περίπου 80 δισ. Ευρώ και στην Ελλάδα 23 δισ. Ευρώ. Ωστόσο, κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να αναλάβει το μέρος του νέου χρέους της ΕΕ, ύψους 750 δισ. Ευρώ, που του αναλογεί. Η Ιταλία, για παράδειγμα, ευθύνεται για λιγότερο από το 13% αυτού του χρέους, ενώ η φτωχότερη Ελλάδα ευθύνεται για το 1,4%. Μόλις αφαιρέσουμε αυτά τα νέα χρέη, οι καθαρές επιχορηγήσεις της Ιταλίας και της Ελλάδας ανέρχονται μόλις σε 30 και 12 δισ. Ευρώ περίπου αντίστοιχα – ή 0,6% και 2% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση μεταξύ 2021 και 2023. Σε σύγκριση με την προοπτική λιτότητας που ισοδυναμεί με 9% του ΑΕΠ, η οποία θα απαιτηθεί προκειμένου να εξισορροπήσουν τους προϋπολογισμούς τους, αυτά τα ποσά είναι ασήμαντα.

Τρίτον, οι πολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες θα διοχετεύονται τα κεφάλαια είναι η χαρά του Ευρωσκεπτικιστή. Όταν μια ύφεση πλήττει το Ηνωμένο Βασίλειο, το δημοσιονομικό έλλειμμα της κυβέρνησης αυξάνεται αυτόματα, καθώς οι ενισχύσεις ρέουν δυσανάλογα προς τις περιοχές που πλήττονται περισσότερο. Η ομορφιά μιας τέτοιας ορθής δημοσιονομικής ένωσης είναι ότι κανένας πολιτικός δεν μπορεί να αποφασίζει ποια ποσά θα λαμβάνει η κάθε περιοχή. Φανταστείτε πόσο αποκρουστικό θα ήταν αν το κοινοβούλιο έπρεπε να συζητά πόση ενίσχυση θα δίνει το Σάρρεϋ, το Σάσσεξ και το δυτικό Λονδίνο, προς την Κάμπρια, το Νόρφολκ ή τη βόρεια Ουαλία. Η Βρετανία θα είχε καταστραφεί από διχασμούς που θα έκαναν το Brexit να μοιάζει με φιλική υπόθεση. Και όμως, αυτή η διχαστικότητα έχει ενσωματωθεί στο ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ, που περιλαμβάνει κονδύλια για κάθε χώρα που έχουν προαποφασιστεί, πριν καν μάθουμε τις επιπτώσεις της ύφεσης σε κάθε περιοχή. Είναι, σχεδόν, σαν να έχει σχεδιαστεί από κάποιον πανούργο Ευρωσκεπτικιστή.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι σπουδαίοι ηγέτες μας αποφάσισαν επιπλέον ότι κάθε εθνική κυβέρνηση θα έχει το δικαίωμα να παγώνει μέχρι και για τρεις μήνες τις πληρωμές προς οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση, καθώς θα ελέγχει πώς θα δαπανώνται τα χρήματα. Αυτό εγγυάται ατελείωτες αντεγκλήσεις, καθώς οι Ολλανδοί θα βάζουν στο μικροσκόπιο τις συντάξεις της ιταλικής κυβέρνησης και η Ρώμη θα ανταποδίδει, καταγγέλλοντας τα περίφημα “παραθυράκια” της ολλανδικής φορολογικής νομοθεσίας. Φανταστείτε το κλίμα στις συνεδριάσεις όταν μια τέτοια έγκληση γίνεται -για παράδειγμα- κατά της Ισπανίας, από κάποιον πρωθυπουργό την κυβέρνηση του οποίου η ΕΕ δωροδόκησε, με θατσερικού τύπου επιστροφές, προκειμένου να περάσει το ταμείο ανάκαμψης.

Οι αισιόδοξοι ισχυρίζονται ότι, παρά τον αδέξιο μηχανισμό αναδιανομής και τη μακροοικονομική ασημαντότητά του, αυτό το νέο κοινό χρέος θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για το μέλλον·  ότι πρόκειται για ένα αποφασιστικό πρώτο βήμα προς μια κανονική ομοσπονδία. Πρόκειται για το γνωστό επιχείρημα ότι η Ευρώπη κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση με αργά βήματα, μέχρι που, τη στιγμή που δεν το περιμένει κανείς, κάνει το μεγάλο άλμα. Αντίθετα με αυτήν τη χαρωπή αφήγηση, η διαίσθησή μου είναι ότι κινούμαστε προς την αντίθετη κατεύθυνση, προς την αποσύνθεση.

Είτε κάνω λάθος (πράγμα που εύχομαι) είτε όχι, αυτό θα φανεί από το εάν μέχρι το επόμενο έτος η πλειονότητα των Ευρωπαίων θα πιστεύει ότι το ταμείο ανάκαμψης τους βοήθησε να ανακάμψουν. Εάν συμβεί αυτό, τότε, ίσως το κοινό χρέος της ΕΕ να αποδειχθεί προάγγελος κοινής ευημερίας. Από την πλευρά μου, όσο και να προσπαθήσω, δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο.

Πηγή: theguardian.com

Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.

Μετάβαση στο περιεχόμενο