«Δεν υπάρχει κανένα θέμα με την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα», δήλωνε ο πρωθυπουργός πριν από δύο μήνες σε εκδήλωση του LondonSchoolofEconomics.

Ας υποθέσουμε λοιπόν (με μπόλικη φαντασία) ότι έχει απόλυτο δίκιο. Ότι πράγματι, «δεν υπάρχει κανένα θέμα με την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα». Άλλωστε, όπως μας διδάσκει η μαρξιστική διαλεκτική, “practice is the sole criterion for testing truth” («η πράξη αποτελεί το μοναδικό κριτήριο της αλήθειας»).

Εφόσον βέβαια ο Κ. Μητσοτάκης έχει δίκιο, κάτι τέτοιο σημαίνει ότι η κατάσταση της Ελευθερίας του Τύπου στη χώρα μας, είναι σε κάποιον βαθμό παρεμφερής, με άλλες χώρες του Κόσμου, στις οποίες, επίσης, «δεν υπάρχει κανένα θέμα με την Ελευθερία του Τύπου».

Ας υποθέσουμε λοιπόν, ότι, «ταξιδεύοντας» στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Δανία, τις τέσσερις χώρες που βρίσκονται σταθερά στις πρώτες θέσεις της κατάταξης των ReportersWithoutBorders για την Ελευθερία του Τύπου και εναλλάσσονται μεταξύ τους από το 2013 -όπου ακολουθείται η συγκεκριμένη μεθοδολογία- θα εντοπίσουμε έστω κάποια (μη γινόμαστε και αχάριστοι) κοινά στοιχεία με την δική μας δημοσιογραφική πραγματικότητα.

Ας «ταξιδέψουμε» λοιπόν στις σκανδιναβικές χώρες.

Εκεί που, όπως δείχνουν αρκετές έρευνες πανεπιστημιακών, έννοιες όπως η διαπλοκή συμφερόντων ανάμεσα σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Πολιτικούς, είναι ως επί το πλείστον ανύπαρκτες. Εκεί που, η Δημόσια Τηλεόραση, αποτελεί την κυρίαρχη πηγή πληροφόρησης και είναι ανεξάρτητη από τις εκάστοτε κυβερνήσεις… επί του πρακτέου.

Δημόσια Τηλεόραση VS «Δημόσια» Τηλεόραση

Τον περασμένο Νοέμβριο, η σουηδική δημόσια τηλεόραση, έκανε -για εβδομάδες- σφοδρή κριτική στην κυβέρνηση της χώρας, υπογραμμίζοντας την αντίθεση της απέναντι σε νομοσχέδιο που ψηφίστηκε, αναφορικά με την κατασκοπία.

Η πραγματική ανεξαρτησία της δημόσιας τηλεόρασης στις κορυφαίες χώρες στην κατάταξη της Ελευθερίας του Τύπου, τεκμαίρεται από πηγές όπως, το Medialandscapes που γράφει για τη Νορβηγία πώς, «αν και όλα τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Δημόσιας Τηλεόρασης διορίζονται από την κυβέρνηση, δεν έχουν διαπιστωθεί κρατικές/κυβερνητικές/πολιτικές παρεμβάσεις στο ειδησεογραφικό περιεχόμενο της».

Αντίστοιχα συμπεράσματα για τη Δανία, τη Σουηδία αλλά και για τη Φινλανδία από εκθέσεις του Centre for Media Pluralism and Media Freedom (CMPF) και του πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ, που αναδεικνύουν την δίκαιη, ισορροπημένη και αμερόληπτη στάση της Δημόσιας Τηλεόρασης των χωρών αυτών. Κι αυτό, παρ’ ό,τι στη Δανία και τη Σουηδία, το διοικητικό συμβούλιο της Δημόσιας Τηλεόρασης διορίζεται απευθείας από την κυβέρνηση, ενώ, στη Φινλανδία, διορίζεται από την κυβέρνηση σε συνεργασία με το κοινοβούλιο. Την ίδια στιγμή, στην Ελλάδα, έχουμε αυτό:

Τι πάει στραβά και οι «κουτόφραγκοι» εφαρμόζουν αποτελεσματικά πρακτικές που εδώ ξεπέφτουν σε επίπεδα «Μπανανίας»;

Όπως αναφέρουν αρκετές μελέτες, η σφαιρικότητα και ο πλουραλισμός στην ενημέρωση και τη λειτουργία των προαναφερθέντων Δημοσίων Τηλεοράσεων, επιτυγχάνεται τόσο α) μέσα από σαφείς νομοθετικές «ασφαλιστικές δικλείδες» (όπως ενδεικτικά το NorwegianBroadcastingAct), οι οποίες διασφαλίζουν την ανεξαρτησία των Δημόσιων Συχνοτήτων αλλά και β) μέσα από πολύ συγκεκριμένους κανόνες δεοντολογίας, η (επιτυχής) επιτήρηση των οποίων πραγματοποιείται από ρυθμιστικές Αρχές αποτελεσματικές και –κυρίως- ανεξάρτητες.

Είναι ενδεικτικό πώς, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα του Reuters, και οι τέσσερις σκανδιναβικές χώρες, βρίσκονται στις πρώτες θέσεις σε ολόκληρο τον Πλανήτη σχετικά με τα ποσοστά των πολιτών τους που θεωρούν ότι «τα ΜΜΕ είναι ανεξάρτητα από πολιτική/κυβερνητική επιρροή και από επιχειρηματικά συμφέροντα», ενώ, τεράστια είναι και η εμπιστοσύνη τους στα Δημόσια ΜΜΕ.

Συγκεκριμένα, στη Νορβηγία, η Δημόσια Τηλεόραση (NRK), αποτελεί με μεγάλη διαφορά την κυρίαρχη πηγή πληροφόρησης, με το 80% των Νορβηγών να δηλώνει πώς εμπιστεύεται τα κρατικά ΜΜΕ και μόλις το 10% να δηλώνει πώς δεν τα εμπιστεύεται.

Κυρίαρχη πηγή πληροφόρησης είναι η Δημόσια Τηλεόραση και στη Φινλανδία (Yle), τη Σουηδία (SVT) και τη Δανία (DR) με τα ποσοστά εμπιστοσύνης των Φιλανδών, των Σουηδών και των Δανών να είναι επίσης πολύ υψηλά: 84% των Φιλανδών εμπιστεύεται την Δημόσια Τηλεόραση και μόλις 9% δεν την εμπιστεύεται, το 81% των Δανών την εμπιστεύεται και μόλις 7% δεν την εμπιστεύεται ενώ το 76% των Σουηδών την εμπιστεύεται με μόλις το 14% να μην την εμπιστεύεται.

Μάλιστα, στη Σουηδία και τη Δανία, έρευνα του PewResearch έδειξε πως, τόσο τα άτομα που προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως «Δεξιός/Δεξιά» όσο και τα άτομα που προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως «Αριστερός/Αριστερή», χρησιμοποιούν την Δημόσια Τηλεόραση ως την κύρια πηγή πληροφόρησης τους. Στο ίδιο μήκος κύματος, σημειώνουμε στο σημείο αυτό πως αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι η ύπαρξη μιας «δυνατής» Δημόσιας Τηλεόρασης, μπορεί να λειτουργήσει ως «ασπίδα» απέναντι στην «μιντιακή» και κατ’ επέκταση πολιτική πόλωση.

Παράλληλα, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον πώς, σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες, η εμπιστοσύνη στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης γενικά και η αίσθηση πως τα ΜΜΕ είναι ανεξάρτητα από πολιτικά/οικονομικά συμφέροντα, αυξήθηκε αισθητά κατά τα χρόνια της πανδημίας, ενώ, αντίθετα, ιδιαίτερα χαμηλά στις σκανδιναβικές χώρες είναι τα ποσοστά όσων χρησιμοποιούν τα SocialMedia ως κύρια πηγή πληροφόρησης: κατά μέσο όρο μόνο το 31% χρησιμοποιεί το Facebook για τον συγκεκριμένο σκοπό.

Σχετική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη Δανία και ερεύνησε το γιατί παρατηρούνται τόσο χαμηλά ποσοστά της χρήσης των SocialMedia ως κύριων πηγών πληροφόρησης στη χώρα, κατέληξε στο συμπέρασμα πώς από την στιγμή που δεν παρατηρούνται φαινόμενα παραπληροφόρησης στα «παραδοσιακά ΜΜΕ», οι πολίτες δεν έχουν κανέναν λόγο να αναζητήσουν «εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης» στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (τα οποία βέβαια, όπως δείχνουν αρκετές έρευνες, -ενδεικτικά αναφέρουμε της IntegrityInstitute- «σφύζουν» από παραπληροφόρηση και παραπλανητικές ειδήσεις).

Ας κατηφορήσουμε όμως, τόσο στον γεωγραφικό χάρτη όσο και στην κατάταξη στην λίστα της Ελευθερίας του Τύπου, και ας δούμε τι συμβαίνει στην Έλλάδα.

• To ποσοστό των Ελλήνων και των Ελληνίδων που θεωρεί πώς τα ΜΜΕ είναι ανεξάρτητα από πολιτική επιρροή, ανέρχεται μόλις σε 7%.
  Μερικοί… τυχαίοι λόγοι που συμβαίνει αυτό:
• Η πρώτη πράξη του Κυριάκου Μητσοτάκη με την εκλογή του ως Πρωθυπουργού, είναι να πάρε στα χέρια του τον έλεγχο την ΕΡΤ και του κρατικού ειδησεογραφικού πρακτορείου, του ΑΠΕ, (και της ΕΥΠ, όπου επίσης γίνανε λίαν προσφάτως ορατοί οι λόγοι)
• Ένας διευθυντής του γραφείου Τύπου της Νέας Δημοκρατίας (Κωνσταντίνος Ζούλας), παίρνει… «προαγωγή» σε επικεφαλή της ΕΡΤ, από το 2019.
• H ρυθμιστική Αρχή, το ΕΣΡ, εκδίδει «Έκθεση για την Πολιτική Πολυφωνία», στην οποία, το ποσοστό του ΜέΡΑ25 επί του συνολικού χρόνου παρουσίασης των πολιτικών κομμάτων σε όλα τα δελτία ειδήσεων της ΕΡΤ ανέρχεται σε 1,8%, την ώρα που το αντίστοιχο ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας (ως κόμμα και όχι ως «κυβερνητική παράταξη», μιας και το ποσοστό του χρόνου παρουσίασης της κυβέρνησης ανέρχεται σε 16,7%), ανέρχεται σε 55,3%;

Το αποτέλεσμα σε νούμερα;

• Μόνο το 46% των Ελλήνων και των Ελληνίδων εμπιστεύεται τη Δημόσια Τηλεόραση ενώ το 29% δεν την εμπιστεύεται, την ώρα που στη χώρα μας, η εμπιστοσύνη προς τα ΜΜΕ, σε αντίθεση με τις σκανδιναβικές χώρες, είναι μειωμένη το 2022, σε σύγκριση με το 2020.
• Το ποσοστό των πολιτών που δεν εμπιστεύεται τους δημοσιογράφους ανέρχεται σε 74,5%, σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη από τη Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
• Το ποσοστό των Ελλήνων και των Ελληνίδων που χρησιμοποιούν το Facebook ως κύρια πηγή πληροφόρησης, είναι 53%, ενώ το 36% ενημερώνεται από το Youtube, μια πλατφόρμα που στις σκανδιναβικές χώρες, χρησιμοποιείται περίπου από το 10% (κατά μέσο όρο) ως πηγή πληροφόρησης.

Καταπολέμηση της Λογοκρισίας και Προστασία Δημοσιογραφικού Επαγγέλματος: Πυλώνες της Δημοσιογραφικής Ελευθερίας (για χώρες που πράγματι «δεν έχουν κανένα θέμα με την Ελευθερία του Τύπου»)

Ασφαλώς, στην σημαντικότατη έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων και των Ελληνίδων προς τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (και στην αντίστροφη σκανδιναβική πραγματικότητα) συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες πέραν του κυβερνητικού ελέγχου (ή μη) της Δημόσιας Τηλεόρασης.

Παράγοντες, όπως η λογοκρισία (και η καταπολέμηση της) και η προστασία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος επιδρούν σημαντικά στο κατά πόσο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μπορούν να λειτουργούν εύρυθμα, προς όφελος της κοινωνίας.

«Ταξιδεύοντας» ξανά στην Σκανδιναβία λοιπόν, παρατηρούμε πώς,έννοιες όπως, η καταπολέμηση της λογοκρισίας και η προστασία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, δεν εντοπίζονται μόνο σε δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών που μάλλον προσπαθούν να αλλοιώσουν τηνπραγματικότητα (βλέπε κ. Οικονόμου) αλλά αντιθέτως… αποτελούν έννοιες νομοθετικά κατοχυρωμένες (οι οποίες εφαρμόζονται στην πράξη).

Πιο συγκεκριμένα, όπως δείχνει σχετική έρευνα της Unesco, στις σκανδιναβικές χώρες υπάρχει σαφές και εξαιρετικά συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο που α) διασφαλίζει την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών, β) διασφαλίζει την Ελευθερία του Τύπου και την Ελευθερία της Έκφρασης, πέραν εξαιρετικά ελάχιστων εξαιρέσεων (μόνο όταν ο/η γραφών/γραφούσα καλεί τους πολίτες να προβούν σε παράνομες πράξεις). Πέραν βέβαια της ύπαρξης του προαναφερθέντος πλαισίου, σημαντικότατος είναι και ο ρόλος των Ανεξάρτητων Αρχών, που είναι επιφορτισμένες με την επιτήρηση της εφαρμογής του.

Αφού λοιπόν στις κορυφαίες χώρες του Πλανήτη στην Ελευθερία του Τύπου, εντοπίζουμε τα προαναφερθέντα, θα ήταν εύλογο να υποθέσουμε ότι έστω κάποια αντίστοιχα στοιχεία θα εντοπίζουμε και στην περίπτωση της χώρας μας.

Την ίδια στιγμή βέβαια στην Ελλάδα, η Ελευθερία του Τύπου και η εμπιστευτικότητα των δημοσιογραφικών πηγών όχι μόνο δεν εξασφαλίζεται στην πράξη, αλλά βρίσκεται «υπό διωγμό»:

• Φαεινό παράδειγμα η «Επιτροπή Λογοκρισίας», που πριν από περίπου έναν μήνα, θεσπίστηκε δια νόμου (στο νομοσχέδιο «Ενίσχυση δημοσιότητας και διαφάνειας στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο – Σύσταση Ηλεκτρονικών Μητρώων Έντυπου και Ηλεκτρονικού Τύπου και λοιπές ρυθμίσεις αρμοδιότητας της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης», Άρθρο 22). Η εν λόγω Επιτροπή, θα ελέγχει το περιεχόμενο των ΜΜΕ, και αν διαπιστώσει «ατασθαλίες» ή μη τήρηση της δεοντολογίας (με βάση ποια κριτήρια άραγε…), θα μπορεί εντός 10 ημερών να διαγράφει το έντυπο ή ιστοσελίδα από τα κρατικά Μητρώα για 2 χρόνια, με συνέπεια να παύει το δικαίωμα συμμετοχής στη κρατική ενίσχυση-διαφήμιση: Θα απαγορεύεται δηλαδή η χορήγηση ενισχύσεων, αναπτυξιακών, επιδοτήσεων, κρατικής διαφήμισης σε όσα ΜΜΕ δεν είναι εγγεγραμμένα στα Μητρώα. Είναι ενδεικτικό το γεγονός πώς, το Επιστημονικό Συμβούλιο της Βουλής, σε σχετική έκθεση του, διατύπωσε τις επιφυλάξεις του και επισήμανε τους κινδύνους που απορρέουν από τη σύσταση της Επιτροπής: «Υπό το φως των αρμοδιοτήτων της επιτροπής, προβληματισμός θα μπορούσε να προκληθεί από τη σύνθεσή της, δοθέντος ότι απαιτείται επιλογή προσώπων µε εχέγγυα αμερόληπτης και αντικειμενικής κρίσης, και απουσίας ιδιοτήτων ως προς τις οποίες μπορεί να γεννάται σύγκρουση συμφερόντων … Η ακολουθούμενη σχετική διαδικασία, χρειάζεται αποσαφήνιση στο πνεύμα των ρυθμίσεων του άρθρου 14 του Συντάγματος (σσ. του άρθρου του Συντάγματος με το οποίο κατοχυρώνεται η ελευθερία του Τύπου)».
• Δεν είναι μόνο όμως η «Επιτροπή Λογοκρισίας», καθώς,ο νέος Κώδικας Δεοντολογίας του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, δεν συμβαδίζει τις «καλές πρακτικές» των σκανδιναβικών χωρών σχετικά με την καταπολέμηση της λογοκρισίας και τη διασφάλιση της απαραίτητης δημοσιογραφικής ελευθερίας.

Εκτός εάν βέβαια ερμηνεύει διαφορετικά την έννοια της λογοκρισίας (όπως είπαμε άλλωστε, υπάρχει μια «έφεση» στο οργουελικό λεξιλόγιο). Συγκεκριμένα, ο νέος Κώδικας προβλέπει, μεταξύ άλλων, ότι:

1. «Απαγορεύεται η μετάδοση πληροφοριών και εικόνων που έχουν αρμοδίως χαρακτηριστεί απόρρητες καθώς και όσες αφορούν την εθνική άμυνα, την ακεραιότητα της χώρας και τη δημόσια ασφάλεια» (Άρθρο 28 παρ.1).

Άρα, ακόμα και αν εξαιρέσουμε τις πληροφορίες και εικόνες που αφορούν την εθνική άμυνα, την ακεραιότητα της χώρας και τη δημόσια ασφάλεια, σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο του Κώδικα, μπορεί να υπάρξουν και άλλες πληροφορίες και εικόνες που έχουν αρμοδίως χαρακτηριστεί απόρρητες (ξαναρωτάμε, με βάση ποια κριτήρια άραγε…), τις οποίες οι δημοσιογράφοι απαγορεύεται να μεταδώσουν.

2. «Η δημοσιογραφική έρευνα δεν πρέπει να υποκαθιστά τις αστυνομικές, ανακριτικές ή άλλες αρμόδιες αρχές» (Άρθρο 22, παρ.3).

Όπως για παράδειγμα… στο θέμα των υποκλοπών;

Επίσης, όσον αφορά την προστασία της εμπιστευτικότητας των δημοσιογραφικών πηγών, είναι αλήθεια πως η κυβέρνηση του Κ. Μητσοτάκη, έχει αφιερώσει αρκετό χρόνο και πόρους, στο συγκεκριμένο ζήτημα. Όμως για τον ακριβώς αντίθετο σκοπό: Για να παρακολουθεί τους δημοσιογράφους, προσπαθώντας να εντοπίσει τις πηγές τους, όπως δείχνει η μαρτυρία του δημοσιογράφου του Τάσου Τέλλογλου, σε άρθρο του στο Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ:

«Στις 2 Μαΐου 2022 με φωτογράφισαν σε καφετέρια ενός προαστίου της Αθήνας, του Νέου Ψυχικού, μετά από μια συνάντησή μου με τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη, το πρώτο θύμα του λογισμικού Predator σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο φίλος που μας έστειλε τη φωτογραφία μας παρακάλεσε να μη την δημοσιεύσουμε, δουλεύει για το κράτος. (…) Λίγο μετά το Δεκαπενταύγουστο βρέθηκα σε ένα κτίριο στη λεωφόρο Κηφισίας, στη βόρεια Αθήνα, κι άνοιξα το τηλέφωνό μου μόνο για να φωτογραφίσω ένα λογότυπο εταιρείας. Το απόγευμα ρωτήθηκα από κάποιον που δεν θα έπρεπε να το ξέρει αν το πρωί βρισκόμουν στο συγκεκριμένο κτίριο. (…) Τον Ιούνιο του 2022 μια πηγή με ενημέρωση από τις υπηρεσίες ασφαλείας μου είπε ότι η συνάδελφός μου Ελίζα Τριανταφύλλου, ο ρεπόρτερ Θοδωρής Χονδρόγιαννος, ο Θανάσης Κουκάκης και εγώ ‘συσχετιζόμασταν’ με δεκάδες υποψήφιες πηγές μας με βάση την κεραία της κινητής τηλεφωνίας στην οποία βρίσκονταν τα κινητά μας, για να υπάρχει ‘μία εικόνα για το αν συναντιόμαστε’».

Σε αντίστοιχη δήλωση έχει προβεί και ο (επίσημα παρακολουθούμενος από την ΕΥΠ) Σταύρος Μαλιχούδης, σε συνέντευξη του στο κανάλι “Delines” στο Youtube.

Όχι και η καλύτερη δυνατή προστασία του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, θα έλεγε κανείς, ιδίως σε μια χώρα που κατά τον πρωθυπουργό της, «δεν έχει κανένα θέμα με την Ελευθερία του Τύπου».

Διαφάνεια VS «Λίστες»

Ας «ταξιδέψουμε» όμως και μια ακόμη τελευταία φορά στην Σκανδιναβία, για να εντοπίσουμε έναν ακόμη κρίσιμο παράγοντα για την Ελευθερία του Τύπου: Τη Διαφάνεια.

Η διαφάνεια των κυβερνητικών αποφάσεων και η πρόσβαση των δημοσιογράφων και του κοινού σε αυτές, η διαφάνεια των κριτηρίων βάσει των οποίων ενεργεί η κυβέρνηση και η διαφάνεια σχετικά με την ιδιοκτησία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, αποτελούν σημαντικότατες παραμέτρους στο ζήτημα που εξετάζουμε.

Στη Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Δανία και τη Φινλανδία λοιπόν, όλες οι κυβερνητικές δράσεις (πέραν -πραγματικά ελάχιστων- εξαιρέσεων απόρρητων εγγράφων που περιλαμβάνουν ευαίσθητες πληροφορίες), δημοσιεύονται έγκαιρα και είναι προσβάσιμες, όπως επιβάλλει άλλωστε και το νομοθετικό πλαίσιο των χωρών αυτών.

Παράλληλα, στις σκανδιναβικές χώρες εντοπίζουμε ένα επίσηςσαφές και αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο, όσον αφορά τη διαφάνεια στην ιδιοκτησία ΜΜΕ, με τη Φινλανδία μάλιστα, να πραγματοποιεί αξιοσημείωτες θετικές παρεμβάσεις τα τελευταία δύο χρόνια.

Τόσο λοιπόν οι δημοσιογράφοι όσο και οι πολίτες της Νορβηγίας, της Σουηδίας, της Δανίας και της Φινλανδίας, μπορούν, ανά πάσα στιγμή, να μάθουν, μέσα από επίσημα έγγραφα, σε ποιον/ποια επιχειρηματία ανήκει το κάθε Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης.

Επίσης, και στις τέσσερις προαναφερθείσες χώρες, τα κριτήρια βάσει των οποίων δίνονται κρατικές επιδοτήσεις σε εφημερίδες, χαρακτηρίζονται απόδιαφάνεια και δεν λαμβάνουν υπόψη την πολιτική κατεύθυνση του Έντυπου.

Στα «καθ’ ημάς» βέβαια, θα ήταν ολίγον τι υπερβολικό να μιλήσουμε για κάτι τέτοιο, την ώρα που…

‣Στο πλαίσιο της Καμπάνιας «Μένουμε σπίτι – Μένουμε Ασφαλείς» (Λίστα Πέτσα), η κυβέρνηση μοίρασε πακτωλό χρήματος, κατά το… δοκούν της μιντιακής εύνοιας και της ανοχής σε κυβερνητικές πρακτικές;

Ενδεικτικά, θυμίζουμε πώς:

• Η Εφημερίδα των Συντακτών έλαβε 30.000 ευρώ από την Καμπάνια, ενώ πουλά (με βάση τα στοιχεία της Ένωσης Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών για το πρώτο τρίμηνο του 2020) 180.000 φύλλα μηνιαίως.
• Ο Ελεύθερος Τύπος, έλαβε 80.000 ευρώ από την Καμπάνια, ενώ πουλά (με βάση τα ίδια στοιχεία) 150.000 φύλλα μηνιαίως
• Η εφημερίδα “Documento” εξαιρέθηκε από την χρηματοδότηση.

Παράλληλα, όσον αφορά την (ανύπαρκτη) διαφάνεια στην ιδιοκτησία των ΜΜΕ στη χώρα μας, επίσης θυμίζουμε ότι, με το άρθρο 157 του Ν. 4635/2019 («Επενδύω στην Ελλάδα και άλλες διατάξεις») εξαιρέθηκαν ιδιοκτήτες και μέτοχοι καναλιών, ελεύθερων και συνδρομητικών, εταιριών διανομής, καθώς και εκδότες, από την υποχρέωση υποβολής Πόθεν Έσχες.

Τέλος, αναφορικά με την διαφάνεια/την πρόσβαση σε κυβερνητικά έγγραφα, αρκεί να κάνουμε μνεία στην κρυφή σύμβαση της κυβέρνησης με την εταιρεία τεχνολογίας Palantir, η οποία διήρκεσε από τον Μάρτιο του 2020 έως και τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους, δίχως όμως να έχει δημοσιευτεί στη Διαύγεια.

Και ένα κοινό στοιχείο (όχι και τόσο ενθαρρυντικό…)

Βέβαια, δεν πρέπει να αδικήσουμε τον πρωθυπουργό.

Πράγματι, υπάρχει ένα (σχετικά) «κοινό» στοιχείο, ανάμεσα στις σκανδιναβικές χώρες (πλην Νορβηγίας) και την Ελλάδα. Τόσο στη χώρα μας, όσο και στη Σουηδία, τη Φινλανδία και τη Δανία, δεν υφίσταται συγκεκριμένη νομοθεσία που να απαγορεύει ρητά την υπερβολική συγκέντρωση Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης από έναν/μια επιχειρηματία.

Παρά λοιπόν το γεγονός πως, α) σύμφωνα με αρκετές μελέτες η υπερβολική συγκέντρωση των ΜΜΕ στις σκανδιναβικές χώρες (πλην Νορβηγίας- “Norway’sMediaOwnership Act”) δεν επηρεάζει αισθητά το επίπεδο πλουραλισμού στην ενημέρωση, β) πως οι Επιτροπές Ανταγωνισμού αλλά και οι ρυθμιστικές Αρχές των σκανδιναβικών χωρών λειτουργούν ανεξάρτητα από πολιτικές/επιχειρηματικές πιέσεις, διασφαλίζοντας την όσο το δυνατόν μικρότερη διαπλοκή συμφερόντων, είναι γεγονός πώς, παρατηρούνται σημαντικές συγκεντρώσεις Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης από συγκεκριμένες εταιρείες.

Βέβαια, δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό πως το μόνο κοινό που έχει η Ελλάδα, σε επίπεδο Ελευθερίας του Τύπου, με αυτές τις χώρες είναι κάτι που… (εν γένει) απειλεί την δημοσιογραφική ελευθερία.

Πόσο μάλλον από την στιγμή που, η υπερβολική συγκέντρωση ΜΜΕ από τρεις οικογένειες, την οικογένεια Μαρινάκη Τα Νέα», «Το Βήμα», MEGA (και οι αντίστοιχες ιστοσελίδες), In.gr, Ot.gr («Οικονομικός Ταχυδρόμος») και («ατύπως») τα «Παραπολιτικά» (και η αντίστοιχη ιστοσελίδα), την Οικογένεια Βαρδινογιάννη: Star, Alpha (και οι αντίστοιχες ιστοσελίδες) και την Οικογένεια Αλαφούζου: ΣΚΑΪ, Καθημερινή (και οι αντίστοιχες ιστοσελίδες), στην περίπτωση της χώρας μας, επιφέρει και σημαντικότατες συνέπειες στην πολυφωνία των ΜΜΕ.

Αρκεί μόνο να αναφερθούν τα ποσοστά παρουσίας της ΝΔ επί του συνολικού χρόνου παρουσίασης των πολιτικών κομμάτων στα δελτία ειδήσεων των Alpha, Mega, Star, ΣΚΑΪ, OPEN για το 2020: 62,6%, 64,4%, 60%, 66,2%, 61,6%.  Του ΜέΡΑ: 0,8% (alpha), 0,8% (mega), STAR 1,2%, στο ΣΚΑΪ σε 0,6%, στο OPEN σε 0,5%. Σημειωτέον πως, τα τέσσερα αυτά Μέσα, αφιέρωσαν 28… ολόκληρα δευτερόλεπτα (συνολικά) στην κάλυψη της ομιλίας του Γ. Βαρουφάκη στη ΔΕΘ στις 15 Σεπτεμβρίου!

Συμπερασματικά…

Στα μάτια του πρωθυπουργού λοιπόν, η Ελλάδα πράγματι να έχει κάποια (θετικά) κοινά στοιχεία με χώρες που πραγματικά «δεν έχουν κανένα θέμα με την Ελευθερία του Τύπου».

Στην καθημερινή πρακτική εφαρμογή όμως, είναι σαφές ότι η «συνταγή» δεν εκτελείται ορθά, όταν ο πρωθυπουργός της χώρας, απευθυνόμενος στον δημοσιογράφο (κ. Χατζηνικολάου) που τον είχε ρωτήσει (σε πολιτική συνέντευξη) παλαιότερα «ποιο είναι το αγαπημένο του φαγητό» αλλά και το «τι ομάδα είναι» (προκαλώντας ακόμα και την έντονη αντίδραση της «Καθημερινής»):

«Εσείς είστε δημοσιογράφος πολλά χρόνια, αισθάνεστε ότι υπάρχει κάποιος ο οποίος σας φιμώνει ή ο οποίος σας δυσκολεύει να έρθετε σε αυτό το γραφείο να κάνετε όλες τις δύσκολες ερωτήσεις, που η δουλειά σας επιβάλλει να κάνετε και να εκφράσετε την άποψή σας με όποιον τρόπο εσείς κρίνετε;»

Κατανοούμε ότι από την οπτική γωνία της Εξουσίας, η άσκηση Δημοσιογραφίας είναι Έγκλημα (ρωτήστε και τον Ασάνζ ). Από αυτό τον άβολο κανόνα δεν εξαιρούνται ούτε οι κορυφαίες χώρες αναφορικά με την Ελευθερία του Τύπου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δολοφονία του δημοσιογράφου Peter R. de Vries στην Ολλανδία, μια χώρα που από το 2013 έως το 2020 βρισκόταν σταθερά στις πρώτες 5 θέσεις της κατάταξης των ReportersWithoutBorders. Κι ενώ στην Ελλάδα δεν έχουμε έλλειψη ανεξιχνίαστων δολοφονιών δημοσιογράφων (όπως ο Καραιβάζ), η πραγματική δυστοπία είναι ότι δε χρειάζεται η βίαιη φίμωση του Τύπου, όταν αυτός ελέγχεται σε ποσοστά που αγγίζουν το 99% από την ίδια εξουσία που οφείλει να ελέγχει.

Κρίνεται αναγκαίο να κρατήσουμε όλα τα θετικά στοιχεία και τις «καλές πρακτικές» των σκανδιναβικών χωρών (σσ. έχοντας βέβαια πάντα κατά νου και συνυπολογίζοντας τις πολιτικές/κοινωνικές/πολιτισμικές διαφορές μας) και να τις συνδυάσουμε με πολιτικές για την εξασφάλιση της πολυφωνίας και το δημοκρατικό και κοινωνικό έλεγχο της 4ης εξουσίας.

Επιστημονική Βιβλιογραφία:

• Bos, L., Kruikemeier, S., de Vreese, C. (2016).Nation Binding: How Public Service Broadcasting Mitigates Political Selective Exposure. PLoS ONE 11(5): e0155112. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0155112
• Hallin, D.C. & Mancini, P. (2004). Comparing Media Systems: Three Models of Media and Politics. Cambridge: CambridgeUniversityPress.
• Jakobsson, P., J. Lindell, and F. Stiernstedt. (2021). A Neoliberal Media Welfare State? the Swedish Media System in Transformation. Javnost – the Public, 28 (4), 375–390. doi:https://doi.org/10.1080/13183222.2021.1969506. [Taylor & Francis Online], [Google Scholar]
• Schrøder, K. C., Blach-Ørsten, M., &Eberholst, M. K. (2020). Danskernesbrugafnyhedsmedier 2020 [The Danes’ use of news media 2020]. Centre for News Research, Roskilde University. https://doi.org/10.5281/zenodo.4063341
• Syvertsen, T., Gunn E., Ole J. M. &Hallvard M. (2014). The Media Welfare State: Nordic Media in the Digital Era. AnnArbor: University of MichiganPress.

Τομέας ΜΜΕ ΜέΡΑ25

Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.