Ο θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και στη συνέχεια οι πολλοί πόλεμοι ωθούν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος την επιθυμία ενός μεγάλου μέρους της ανθρωπότητας για έναν κόσμο χωρίς πόλεμο, χωρίς βία. Ωστόσο, δεδομένης της εξέλιξης των όπλων, η οποία εγκυμονεί σήμερα τον κίνδυνο μιας ολοκληρωτικής καταστροφής, η πραγματοποίηση αυτού του αιτήματος είναι πιο μακριά από ποτέ.
Ανατρέχοντας από το 2016 μέχρι σήμερα, οι αρνητικές εξελίξεις και η συνεχιζόμενη λειτουργία του διεθνούς συστήματος αντισταθμίζονται. Ωστόσο, οι αυξανόμενες αμφιβολίες σχετικά με τη σταθερότητα των βασικών μερών της διεθνούς ασφάλειας προκαλούν κάποια ανησυχία ότι η συνολική ισορροπία θα είναι αρνητική. Στη Μέση Ανατολή οι συγκρούσεις συνεχίζονται και οδηγούν σε ανθρωπιστικές τραγωδίες και μεγάλης κλίμακας προσφυγικές ροές. Σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως στην Αφρική και την Ασία οι βίαιες συγκρούσεις εξακολουθούν να μαίνονται. Οι εξελίξεις στο πρόγραμμα πυρηνικών όπλων της Βόρειας Κορέας συνέβαλαν στην παγκόσμια πολιτική αστάθεια, με πιθανές σοβαρές συνέπειες. Από τη θετική πλευρά, η Συμφωνία του 2015 για την αλλαγή του κλίματος του Παρισιού τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 2016. Η πυρηνική συμφωνία με το Ιράν ξεκίνησε στις αρχές του 2016 και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ενέκρινε ψήφισμα σχετικά με την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων. Περαιτέρω πρόοδος σημειώθηκε στην παρακολούθηση εφαρμογής της Ατζέντας των Ηνωμένων Εθνών το 2030 για τη διεθνή κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη. Παρ’ όλα αυτά έχουν ουσιαστικά αλλάξει σε σημαντικά σημεία οι δείκτες της ειρήνης και της ασφάλειας προς μια αρνητική κατεύθυνση: περισσότερες στρατιωτικές δαπάνες, αύξηση του εμπορίου όπλων, πιο βίαιες συγκρούσεις, συνεχιζόμενη αύξηση της στρατιωτικής τεχνολογίας. Την ίδια στιγμή οι υφιστάμενες πολυμερείς και διμερείς συμφωνίες ελέγχου των εξοπλισμών και των διαδικασιών εγείρουν ερωτήματα παγκόσμιας ανησυχίας. Πρέπει λοιπόν να αποσυρθεί η πρόοδος με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου για ειρηνικές σχέσεις; Η επιστροφή στον στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην αντιμετώπιση των αυξανόμενων κινδύνων συγκρούσεων. Οι αβεβαιότητες αυτές, εκτός από τις πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, αποκαλύπτουν μια έντονη επιβράδυνση σε διεθνείς οργανισμούς και επιδίωξη ορισμένων σημαντικών μελών να επιστρέψουν σε ένα στενά καθορισμένο εθνικό συμφέρον.
Επίσης, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την ανθρώπινη, κοινωνική και δημόσια ασφάλεια με πολλούς τρόπους. Αποφασιστικής σημασίας για την εξέταση των βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων συνεπειών είναι η χρονική προοπτική. Ορισμένες από τις επιπτώσεις αυτές, όπως η ασφάλεια των τροφίμων ή των υδάτων, εξαρτώνται επίσης σε μεγάλο βαθμό από τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, η κλιματική αλλαγή αυξάνει την πίεση στις τρέχουσες ευπάθειες στους ανθρώπους και στην κοινωνία. Αυτό έχει ιδιαίτερα σοβαρές επιπτώσεις στις ήδη εύθραυστες σχέσεις. Μια μορφή πρόκλησης για την ασφάλεια που προκαλεί η κλιματική αλλαγή είναι ο αυξημένος κίνδυνος βίαιων συγκρούσεων. Αυτή η σχέση μεταξύ κλίματος και συγκρούσεων έχει και τις επιπτώσεις της στη χάραξη πολιτικής, ιδιαίτερα στις εξωτερικές πολιτικές άμυνας και ανάπτυξης. Στην Ανατολική Αφρική, για παράδειγμα, έχουν παρατηρηθεί τέσσερις μηχανισμοί δράσης που συνδέουν την αλλαγή του κλίματος και τις βίαιες συγκρούσεις: α) επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, β) μετανάστευση, γ) τακτικές επιδρομές ενόπλων ομάδων και δ) εκμετάλλευση της τοπικής διοίκησης από μία οικονομικά ισχυρή ομάδα. Εκτός από επαρκείς μηχανισμούς για την επίλυση συγκρούσεων, είναι καθήκον των πολιτικών να μετριάσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις συνθήκες διαβίωσης σε όλες τις περιστάσεις.
Η επικαιρότητα του θέματος των συγκρούσεων, του πολέμου, των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είναι αδιαμφισβήτητη ενόψει της παγκόσμιας πολιτικής κατάστασης. Κάθε μέρα τα μέσα ενημέρωσης αντιπαραθέτουν τους ανθρώπους με τις φρικαλεότητες, τις συγκρούσεις, τους πολέμους και την τρομοκρατία που προκαλούνται στον κόσμο. Ταυτόχρονα, ωστόσο, όλα μοιάζουν να διαδραματίζονται κανονικά στην καθημερινή τους ζωή. Πώς πρέπει να εκτιμήσουμε το γεγονός ότι η παρουσία της βίας, του πολέμου έχει γίνει σχεδόν καθημερινό φαινόμενο; Είναι αυτή η εμφανής κανονικότητα καθαρή αυτοπροστασία ή είναι μάλλον μια μορφή αδιαφορίας, επειδή αισθανόμαστε ασφαλείς; Είμαστε άμεσοι παρατηρητές κάθε σκληρότητας. Καθόμαστε στα σαλόνια μας κοιτάζοντας τα δολοφονημένα παιδιά, τους απελπισμένους πρόσφυγες. Μπορεί ακόμη να διαπράττονται τρομερά εγκλήματα σε διάφορα μέρη του κόσμου. Ποια είναι η ευθύνη μας; Τι πρέπει να κάνουμε; Ο άνθρωπος φαίνεται να επιθυμεί την ειρήνη τις περισσότερες φορές και την ίδια στιγμή αυτή η βούληση για την ειρήνη φαίνεται πάντα να απειλείται από εχθρότητα. Υπάρχουν ακόμη τρόποι για μια παγκόσμια ειρήνη ή αυτό παραμένει πάντοτε ένα μοντέλο ουτοπίας; Ο προβληματισμός είναι μέρος της δυναμικής φύσης κατανόησης της ειρήνης και αποτελεί μέρος της μάθησης που απαιτείται για να κατανοηθεί πώς να επιτευχθεί. Για παράδειγμα, θα πρέπει να προβληματιστούμε στο πώς μπορεί να υπάρξει ειρήνη χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη;
Βασίλης Α. Πανταζής
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Μέλος DiEM25 και ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
