Το ΜέΡΑ25 προκρίνει την αποκεντρωμένη διαχείριση των τοπικών προβλημάτων και ευκαιριών και τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης με συμμετοχικούς και πλουραλιστικούς όρους. Με τον Καλλικράτη να έχει συνενώσει μεγάλες γεωγραφικά περιοχές καταργώντας στην ουσία τη δυνατότητα αυτοδιάθεσης μικρών κοινοτήτων, το ΜέΡΑ25 προτείνει τον επαναπροσδιορισμό του αυτοδιοικητικού χάρτη της χώρας με βάση όχι μόνο δημογραφικά κριτήρια, αλλά και τις γεωμορφολογικές, περιβαλλοντικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και αντιπροσωπευτική αυτοδιοίκηση όλων των περιοχών.

Η αυτοδιοίκηση μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο σε ένα εθνικό σχέδιο για την αποκεντρωμένη ανάπτυξη και την κοινωνική και παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας μας. Όμως η υπερσυγκέντρωση εξουσιών στις οικονομικές επιτροπές και η στρεβλή διαδικασία δημιουργίας και λειτουργίας των αναπτυξιακών εταιρειών αποτελούν χτύπημα στη δημοκρατία και στρατηγική παραχώρησης της αυτοδιοίκησης σε εργολαβίες του ιδιωτικού τομέα. Με άμεση προτεραιότητα τη στήριξη σημαντικών υποδομών προς όφελος της κοινωνίας (υποδομές πράσινης μετάβασης, αφαλάτωση και υποδομές νερού, οδικό δίκτυο, φωτισμός κ.ά.), η διαδικασία λήψης αποφάσεων και ελέγχου θα πρέπει να γίνεται από τα δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια και από τα κάτω με τη χρήση συμμετοχικού προϋπολογισμού.

Για την καλύτερη λειτουργία της και τη βέλτιστη εξυπηρέτηση των πολιτών, το ΜέΡΑ25 αναγνωρίζει πως οι αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης οφείλουν να είναι σαφείς, συγκεκριμένες και να συνοδεύονται από αντίστοιχους πόρους. Η καταπολέμηση της υποχρηματοδότησης θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα και της τοπικής (απόδοση φόρων απευθείας στον δήμο και την περιφέρεια στα πλαίσια του συμμετοχικού προϋπολογισμού), αλλά και της κεντρικής εξουσίας (με αύξηση ΚΑΠ). Με τις κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων να παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και ανάπτυξη της συνοχής του κοινωνικού ιστού, το ΜέΡΑ25 αγωνίζεται για τη διασφάλιση του δημόσιου και κοινωνικού χαρακτήρα των υπηρεσιών που παρέχονται με ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Μάλιστα δε, θεωρεί απαραίτητη την αξιολόγηση και ανασυγκρότηση των μηχανισμών παραγωγής και παροχής των υπηρεσιών αυτών, με βάση κριτήρια όπως, μεταξύ άλλων, την ποιότητα της υπηρεσίας, την κοινωνική δικαιοσύνη, την ανακατανομή εισοδήματος, το κόστος στον φορέα παροχής, το κόστος στον πολίτη, την επήρεια σε διαφθορά, τις επιπτώσεις στο περιβάλλον (οικολογικό αποτύπωμα), τη σταθερότητα του μηχανισμού και τη δυνατότητα επιλογής από τον πολίτη.

Ως απόρροια της πολιτικής αυτής, το ΜέΡΑ25 προτάσσει την ενίσχυση των θεσμών αλληλεγγύης, όπως τα κοινωνικά παντοπωλεία, ιατρεία, φαρμακεία, φροντιστήρια, τα προγράμματα αστέγων, προσφύγων και Ρομά, τα κέντρα στήριξης ευπαθών ομάδων (π.χ. θυμάτων βίας, ανέργων κ.ά.), τα κέντρα επανένταξης αποφυλακισθέντων και εξαρτημένων, τις υπηρεσίες συμβουλευτικής και τα κέντρα δημιουργικής απασχόλησης.

Για την επαρκή παροχή των υπηρεσιών απαιτείται η καταπολέμηση της υποστελέχωσης με προσλήψεις μονίμων υπαλλήλων στις δομές της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς οι αναποτελεσματικές «λύσεις» των ΣΔΙΤ και άλλων μορφών διείσδυσης ιδιωτών στην αυτοδιοίκηση δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από οχήματα ιδιωτικοποίησης και επιχειρηματικοποίησης του δημοσίου τομέα και της αυτοδιοίκησης. Επίσης, αναγνωρίζοντας την απογοητευτική και εγκληματική καταπάτηση του δικαιώματος στην προσβασιμότητα, το ΜέΡΑ25 προτεραιοποιεί την υιοθέτηση μέτρων διασφάλισής της σε κάθε υπηρεσία και δομή της τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα απαιτείται η ενίσχυση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και η απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών.

Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα που εντοπίζεται και στο οποίο καλείται να απαντήσει η τοπική αυτοδιοίκηση είναι αυτό της πολιτικής προστασίας. Μετά από δεκαετίες απραξίας, διαφθοράς και κακοδιαχείρισης σε κεντρικό και σε αυτοδιοικητικό επίπεδο κρίνεται απαραίτητο να υπάρξει μία διαφορετική προσέγγιση. Η πολιτική προστασία δεν αποτελεί απλώς διαχείριση καταστροφών, αλλά συμπεριλαμβάνει και τα στάδια διαχείρισης απειλών, κινδύνων και κρίσεων και θα πρέπει να έχει ως κεντρικό στόχο την πρόληψη. Με αυτόν τον στόχο, η αυτοδιοίκηση θα πρέπει να επενδύσει στην απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή, στην υλοποίηση σχεδιασμού σε κάθε επίπεδο και στη σταθερή στελέχωση των μονάδων πολιτικής προστασίας. Παράλληλα θα πρέπει να εστιάσει στην πλήρη επιμόρφωση όλων των πολιτών (και όχι μόνο των μαθητών), αλλά και στην εκπαίδευση και επιμόρφωση των αιρετών.

Η τοπική αυτοδιοίκηση έχει επίσης σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση των τοπικών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Το ΜέΡΑ25 προτάσσει τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης κατά την αρχή της εγγύτητας και στα πλαίσια της κυκλικής οικονομίας με πλάνο και σχεδιασμό σε επίπεδο Δήμου και τη δημιουργία τοπικών σχεδίων διαχείρισης αποβλήτων με διαλογή στην πηγή (βλ. Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος και Δημόσιου Χώρου, Διαχείριση Απορριμμάτων). Επίσης είναι σημαντικό να δημιουργηθούν και να υλοποιούνται τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας και η τοπική αυτοδιοίκηση να συνδράμει στη διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος, στην καταπολέμηση της ηχορύπανσης, στην καθαριότητα και στην αύξηση των ανοιχτών και δημόσιων χώρων πρασίνου.

Η τοπική αυτοδιοίκηση μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα εφαρμογής αειφορικών πολιτικών και πρακτικών σε ολόκληρο τον κρατικό τομέα. Προς τον σκοπό αυτόν, το ΜέΡΑ25, ως οικολογικό κίνημα, προτείνει την ίδρυση, σε κάθε μονάδα (Δήμο, Περιφέρεια, Δημοτική Επιχείρηση), Υπηρεσίας Διασφάλισης και Ελέγχου Αειφορικής Πολιτικής (ΥΔΕΑΠ) στην οποία θα συμμετέχουν και πολίτες μετά από κλήρωση. Αποστολή της ΥΔΕΑΠ θα είναι ο έλεγχος συμμόρφωσης κάθε δράσης προς την κείμενη περιβαλλοντική νομοθεσία και η εισαγωγή διατάξεων και κανόνων (επιπρόσθετων της κείμενης νομοθεσίας) που συνάδουν με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και συμβάλλουν, μακροπρόθεσμα, στην προστασία του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου της περιοχής. Οι κανόνες αυτοί μπορεί να αφορούν στη διαχείριση οικολογικών συστημάτων, τουριστικών εγκαταστάσεων, αποβλήτων, στη λειτουργία ιδιωτικών παραγωγικών ή επιχειρηματικών μονάδων, στις προμήθειες κ.ά. Ειδικά για τις προμήθειες, η ΥΔΕΑΠ μεριμνά ώστε οι προμηθευτές να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια περιβαλλοντικής και κοινωνικής συμπεριφοράς (π.χ. το ανθρακικό και γενικότερα οικολογικό τους αποτύπωμα). Η ΥΔΕΑΠ συντάσσει και δημοσιοποιεί ετήσια Έκθεση Αειφορικής Επίδοσης της αντίστοιχης αυτό-διοικητικής μονάδας.

Όσον αφορά τον ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης στον πολιτισμό, το ΜέΡΑ25 αναγνωρίζει πως απαιτείται στρατηγική πολιτική και μακροχρόνιος σχεδιασμός σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου με στόχο την ανάπτυξη των απαιτούμενων δομών και τη δημιουργία πολιτιστικών προγραμμάτων για όλους και όλες (μακριά από τη λογική των εκδηλώσεων αποκλειστικά την τουριστική περίοδο). Βασικοί στόχοι της τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει επίσης να είναι η διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (αρχιτεκτονική κ.ά.), η προσβασιμότητα, η συμπερίληψη, και η χωροταξική αποκέντρωση των πολιτιστικών χώρων και η δημιουργία δικτύων πολιτιστικών μονάδων και προγραμμάτων (μουσείων, βιβλιοθηκών κ.ά.).

Η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί τον χώρο όπου οι αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες είναι περισσότερο εφικτές και δίνουν τη δυνατότητα στον πολίτη να επηρεάσει άμεσα την ποιότητα της ζωής του. Η προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, η κοινωνική αλληλεγγύη, η εξασφάλιση χώρων αναψυχής, αθλητισμού και πολιτισμού αποτελούν θέματα που καθορίζουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων μιας περιοχής και σε πολύ μεγάλο βαθμό αποτελούν θέματα των οποίων η αντιμετώπιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Το ΜέΡΑ25 θα θεσμοθετήσει τοπικά και περιφερειακά ΔΙΑΣΚΕΠ (Διαβουλευτικά Συμβούλια Κληρωτών και Εκλεγμένων Πολιτών) για κάθε δημοτικό ή περιφερειακό διαμέρισμα, τα οποία θα επιλέγονται από κληρωτούς πολίτες και εκλεγμένους εκπροσώπους των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων που αντιστοιχούν στη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Αντικείμενο των ΔΙΑΣΚΕΠ θα είναι η βέλτιστη χρήση χώρων πρασίνου, αναψυχής, πολιτισμού και αθλητισμού. Παράλληλα, το ΜέΡΑ25 θα επεκτείνει τη διάρθρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης με τη θεσμοθέτηση των Συνελεύσεων Γειτονιάς και την επαναφορά του θεσμού των τοπικών δημοψηφισμάτων και της λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας για ζητήματα που άπτονται της τοπικής αυτοδιοίκησης. Επίσης, θα προωθήσει τη δημιουργία ανοιχτών και δημοκρατικών διαδικασιών δημόσιας διαβούλευσης και διαφάνειας. Συγκεκριμένα στα πλαίσια της διαφάνειας θα εφαρμόσει σύστημα πραγματικού ελέγχου του πόθεν έσχες των αιρετών.

Ορισμένα θέματα που απαιτούν οικονομίες κλίμακας μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά θεσπίζοντας διαδημοτικά συμβούλια ευρύτερων περιοχών με συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Ταυτόχρονα, το ΜέΡΑ25 προτείνει τη θεσμοθέτηση τοπικών, δημοκρατικών διαδικασιών στο πλαίσιο Συμμετοχικών Δημοτικών Συμβουλίων (βλ. 6.1), όπου οι κάτοικοι θα συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων και στην εκπόνηση συμμετοχικού προϋπολογισμού (π.χ. κατά το πρότυπο της Βαρκελώνης).

Όσον αφορά το εκλογικό σύστημα, το ΜέΡΑ25 τάσσεται υπέρ της απλής αναλογικής για την ανάδειξη Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβουλίων, τα οποία κατόπιν θα ψηφίζουν τον Δήμαρχο και τον Περιφερειάρχη. Επίσης προτείνουμε την επαναφορά της ανεξάρτητης κάλπης και της δυνατότητας καθόδου ανεξάρτητων κοινοτικών συνδυασμών που μπορούν να στηρίξουν με θεσμικό τρόπο τοπικά κινήματα και κινήματα γειτονιάς. Η στρέβλωση της λαϊκής ψήφου, ο αποκλεισμός της πολυφωνίας και η αντιμετώπιση του χώρου της αυτοδιοίκησης ως θερμοκοιτίδα κομματικών στελεχών αποτελούν τροχοπέδη στην αντιμετώπιση των τοπικών προβλημάτων. Θέλουμε μια αυτοδιοίκηση ανοιχτή, δημοκρατική και πλουραλιστική για κοινωνίες που λειτουργούν από τα κάτω και πολίτες που λειτουργούν συμμετοχικά και με αλληλεγγύη.