Ένα παιδί, εκτός από το δικαίωμα «στο σήμερα», έχει επίσης και το δικαίωμα στο «να είναι ο εαυτός του». Πρόκειται για αίτημα το οποίο έθεσε ο Πολωνός παιδίατρος και παιδαγωγός, Janusz Korczak, στο έργο του «Magna Charta Libertatis für das Kind». Ο Korczak υποστηρίζει επίσης «ότι ο θάνατος θα μπορούσε να πάρει από κοντά μας το παιδί». Με αυτά τα λόγια διατύπωσε ο Korczak ένα credo, το οποίο διόλου δε θεωρήθηκε αδιαμφισβήτητο στο πλαίσιο του διαλόγου που διεξάγεται έκτοτε σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού. Έτσι, ενώ κάποιοι ενδιαφέρονται προπάντων για την προστασία του παιδιού, άλλοι τονίζουν το δικαίωμά του σε αυτοπροσδιορισμό και σε ενεργό άσκηση της ιδιότητας του πολίτη. Με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989) πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το δύσκολο εγχείρημα της σύνδεσης των δύο αντιλήψεων σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού.
Στις 5 Φεβρουαρίου του 1988 πραγματοποιήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη η ψήφιση του κειμένου της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Στις 8 Μαρτίου του 1989 η επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών επικύρωσε το σχέδιο, ενώ στις 20 Νοεμβρίου η 61η Ολομέλεια των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε τη Σύμβαση. Στις 21 Οκτωβρίου 1991 τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού των Ηνωμένων Εθνών είχαν επικυρώσει ήδη εκατό χώρες. Έως σήμερα έχει επικυρωθεί από 191 χώρες. Η Ελλάδα την επικύρωσε στις 2 Δεκεμβρίου του 1992 με τον Ν.2101/92.Ν. 2101/92 (ΦΕΚ Α’ 192).
Η Σύμβαση υπογραμμίζει τα δικαιώματα συμμετοχής των παιδιών, τονίζει όμως επίσης, αναφορικά προς τις ελλείψεις και την κατάσταση ανάγκης, το δικαίωμά τους για πρόνοια, καθώς και εκείνο για προστασία απέναντι στην εκμετάλλευση και κακοποίηση που υφίστανται.
Με τη Σύμβαση του 1989 το παιδί αναγνωρίζεται πλέον ως μια ιδιαίτερη προσωπικότητα άξια σεβασμού και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ξεχωριστή κοινωνική ομάδα και όχι πια ως αντικείμενο υπό προστασία. Αυτή η νέα προσέγγιση δημιουργεί ψυχολογικές και κοινωνιολογικές διαφοροποιήσεις, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση. Τα κράτη οφείλουν να ενημερώσουν τους πολίτες, ενήλικες και παιδιά για τα νέα δεδομένα που προκύπτουν λόγω της Σύμβασης, καθιστώντας την έτσι πιο ισχυρή και παγιωμένη.
Το άρθρο 3 της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού αναφέρει ότι σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς, ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας είτε από δικαστήρια, διοικητικές αρχές ή νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού (άρθρο 3 παρ.1). Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να εξασφαλίζουν στο παιδί την αναγκαία για την ευημερία του προστασία και φροντίδα (άρθρο 3 παρ.2). Το άρθρο αυτό έχει κεντρική θέση και θεωρείται κατευθυντήρια αρχή της Διεθνούς Σύμβασης. Βασικό μέλημα της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού είναι να αναγνωρίσει και να ενισχύσει τα ατομικά δικαιώματα των παιδιών.
Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού περιλαμβάνει πολλά περαιτέρω σημαντικά δικαιώματα, τα οποία για τα «αλλοδαπά παιδιά» είναι ιδιαίτερης σημασίας, ιδίως μέτρα προστασίας σχετικά με τα παιδιά πρόσφυγες (άρθρο 22), καθώς και αναφορές για την οικογενειακή επανένωση (άρθρο 10), το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης της γνώμης (άρθρο 12), το δικαίωμα να απολαμβάνει το παιδί το καλύτερο δυνατό επίπεδο υγείας (άρθρο 24), και – αυτό είναι σημαντικό για τους ασυνόδευτους ανηλίκους – η προστασία για τα παιδιά που στερούνται προσωρινά ή οριστικά το οικογενειακό τους περιβάλλον (άρθρο 20).
Αρκετές φορές τίθεται το ερώτημα σχετικά με το «πνεύμα της Σύμβασης» καθώς και σχετικά με το όραμα και τα πρότυπα που αποτελούν τα θεμέλιά της. Από οργανώσεις και μέλη ιθαγενών πληθυσμών και εθνικών μειονοτήτων εκφέρεται συχνά η άποψη ότι η Σύμβαση δεν ανταποκρίνεται στις κοσμοθεωρίες και στις ανάγκες τους. Διάφορες έρευνες και κύκλοι συζητήσεων επισημαίνουν την ύπαρξη κενών και ελλείψεων, στις οποίες μέχρι τώρα δεν έχει δοθεί επαρκής προσοχή.
Στις αρχές του 21ου αιώνα θεωρείται αδιανόητο, λαμβανομένης υπόψη της τεράστιας προόδου στον τεχνικό, ιατρικό και κοινωνικό τομέα, να διαπράττονται εγκλήματα κατά των παιδιών. Τα περισσότερα παιδιά στην Ευρώπη και Βόρειο Αμερική μεγαλώνουν σε ικανοποιητικές μέχρι άριστες συνθήκες. Τρέφονται επαρκώς, έχουν ιατρική πρόνοια. Το ποσοστό βρεφικής θνησιμότητας είναι ένα από τα χαμηλότερα στον κόσμο. Για όλα τα παιδιά έχει επιτευχθεί η άσκηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση. Έχουν δυνατότητες ελεύθερου χρόνου για παιχνίδια που συνομήλικοί τους σε άλλες χώρες μόνο τα ονειρεύονται. Δραματική εμφανίζεται από την άλλη πλευρά η πραγματικότητα για τα παιδιά σε χώρες του «Τρίτου Κόσμου». Κάθε μέρα πεθαίνουν περίπου 31.000 παιδιά ως συνέπεια της φτώχειας και του υποσιτισμού. Πολλά εκατομμύρια παιδιών βιώνουν την παιδική τους ηλικία μέσω της φτώχειας, του πολέμου και της παιδικής εργασίας. Οι καταστάσεις αυτές αποτελούν γόνιμο έδαφος για την εκδήλωση εγκληματικότητας. Τα παιδιά γίνονται θύματα πορνείας, σεξουαλικού τουρισμού και της χρήσης ναρκωτικών.
Τα δικαιώματα του παιδιού πρέπει να κατανοηθούν ως ένα οργανικό τμήμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρέχουν τη δυνατότητα οικοδόμησης μιας γέφυρας αλληλεγγύης σε αυτά τα παιδιά του κόσμου των οποίων τα δικαιώματα παραβιάζονται μέσα από την πορνεία, την πορνογραφία, την κάθε είδους εκμετάλλευση, τον πόλεμο. Η UNICEF καλεί τις κυβερνήσεις, τα μέσα ενημέρωσης, τις επιχειρήσεις και το κοινό να λάβουν αυστηρά μέτρα για τη σεξουαλική βία κατά των παιδιών. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, περίπου 150 εκατομμύρια κορίτσια και 73 εκατομμύρια αγόρια κάτω των 18 ετών αναγκάζονται να έχουν ερωτικές σχέσεις.
Τα δικαιώματα του παιδιού είναι δικαιώματα όλων των παιδιών, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών προσφύγων, τα οποία μακριά από τη χώρα προέλευσής τους, τη γλωσσική τους ομάδα και τον πολιτισμό τους πρέπει να βρουν το δρόμο τους. Επειδή τα παιδιά αυτά είναι περισσότερο εξαρτώμενα, θα πρέπει να εγγυάται η ευημερία τους, να ακούγεται η φωνή τους και να ενθαρρύνεται η ανάπτυξή τους. Χρειάζονται την εμπιστοσύνη μας και τη δέσμευσή μας για τα δικαιώματά τους.
Η ιστορία των δικαιωμάτων του παιδιού βρίσκεται ακόμη στις απαρχές της, μολονότι, σε αντίθεση με τις παραπάνω διαπιστώσεις, την πεμπτουσία της αποτελούν τα δικαιώματα των ίδιων των παιδιών, δηλαδή τα δικαιώματα εκείνα τα οποία τα ίδια τα παιδιά δύνανται να ασκούν ή, αλλιώς, η εγγύηση ότι τίποτε δε θα συμβεί παρά τη θέληση των παιδιών.
Βασίλης Α. Πανταζής
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Μέλος DiEM25 και ΜέΡΑ25, Εκπρόσωπος ΜέΡΑ25 στην ΕΕΔΑ
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
