Στις 5 Ιουνίου 1947 ο Αμερικανός Υπουργός Τζορτζ Μάρσαλ ανακοίνωσε στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το Σχέδιό του για οικονομική ενίσχυση κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου, αποκύημα της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και της αντίληψης ότι η επικράτηση του κομμουνισμού θα αποτελούσε κίνδυνο για τα συμφέροντα και των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Σχέδιο που υπεγράφη από 16 χώρες, 4 μήνες αργότερα, δημιουργήθηκε σε συνέχεια των εξαγγελιών που έκανε ο Πρόεδρος Τρούμαν, στις 12 Μαρτίου του 1947, όταν σε αγόρευσή του στο Κογκρέσο, δεσμεύθηκε ότι η χώρα του θα παρείχε γενναία οικονομική ενίσχυση στα κράτη που θα επιθυμούσαν και θα «[…] αντιστέκονταν σε απόπειρες καθυπόταξης από οπλισμένες μειοψηφίες ή από ξένες πιέσεις […]».
Το Σχέδιο Μάρσαλ είχε διττό στόχο. Αφενός στήριζε τις ευρωπαϊκές, κυρίως, οικονομίες για να αποκατασταθούν οι αποδεκατισμένες περιοχές και να εκσυγχρονιστεί η βιομηχανία, προσφέροντας τους τεράστια στήριξη κι αφετέρου εξυπηρετούσε άμεσα την αμερικανική εξωτερική πολιτική, που επιθυμούσε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να περιέλθουν οι χώρες αυτές, εξαιτίας της ανέχειας, στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Εξάλλου, σχεδιάστηκε εν μέσω Ψυχρού Πολέμου, που ακολούθησε το τέλος του 2ου Παγκοσμίου, σε μια περίοδο που το μεγαλύτερο μέρος της γηραιάς Ηπείρου ήταν εξαθλιωμένο, με κατεστραμμένα μεταφορικά δίκτυα, βιομηχανίες, εμπορικές διεξόδους και εκατομμύρια ανθρώπων να ζουν με τη στήριξη των Ηνωμένων Εθνών.
Το ποσό οικονομικής βοήθειας που έλαβε κάθε χώρα δεν προέκυψε έπειτα από διμερείς συζητήσεις, αλλά με βάση το κατά κεφαλήν εισόδημα, με τη Γαλλία και τη Γερμανία, που είχαν υποστεί τεράστιες ζημιές από τον Πόλεμο, να λαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος, ενώ το συνολικό ποσό που δόθηκε με διάφορες μορφές από το 1947 έως το 1951 έφτασε τα 13 δις $.
Η Ελλάδα, την περίοδο εκείνη, βασανιζόταν από εθνικό διχασμό λόγω του εμφυλίου πολέμου και γι’ αυτό το κράτος κατέφυγε στη λήψη βοήθειας, το ύψος της οποίας παραμένει ακόμη άγνωστο, καθώς, σύμφωνα με κάποιος αναλυτές ήταν περίπου 367 εκατ. $, ενώ σύμφωνα με άλλους λάβαμε πολύ περισσότερα. Επίσης, από πολλούς, η αποδοχή βοήθειας εκλαμβάνεται ως η πρώτη πετυχημένη προσπάθεια αμερικανικού παρεμβατισμού στη χώρα μας, μιας και έτσι έγειρε την πλάστιγγα προς τη Δύση κι έδωσε στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να κερδίσει τον πόλεμο, καθώς οι ΗΠΑ βοήθησαν την Ελλάδα φοβούμενες πως, αν κέρδιζαν οι αντάρτες, άνοιγε ο δρόμος ώστε, όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά και ολόκληρη η Μέση Ανατολή να περάσει στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Γι’ αυτό και το Σχέδιο Μάρσαλ συνδέθηκε πολύ περισσότερο με τις εμφυλιοπολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα και λιγότερο με την οικονομική της αναδιάταξη.
Πολλοί αναλυτές αντιμετωπίζουν εν γένει το Σχέδιο Μάρσαλ ως «αμερικανικό οικονομικό ιμπεριαλισμό» και απαρχή των «προγραμμάτων βοήθειας» που επιφέρουν καταστροφικά αποτελέσματα, όμως, δεν είναι δυνατόν να λειτουργούμε τόσο αφοριστικά, παραβλέποντας μια βασική παράμετρο που διαχωρίζει το συγκεκριμένο σχέδιο από το υπόλοιπα προγράμματα στήριξης, το γεγονός πως το Σχέδιο Μάρσαλ δεν ήταν δάνειο, ήταν χρηματικές ενισχύσεις προς τα ευρωπαϊκά κράτη και συνακόλουθα κουρέματα χρεών. Γι’ αυτό το λόγο και λειτούργησε θεραπευτικά για την Ευρώπη, μολονότι σχεδιάστηκε από τις ΗΠΑ με γνώμονα την προάσπιση των δικών τους πολιτικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων.
Σήμερα, ειδικά στην περίοδο διαχείρισης της πανδημίας του Covid-19 που βρισκόμαστε, πολύς λόγος έχει γίνει για την ανάγκη ενός νέου Σχεδίου Μάρσαλ. Η αναφορά της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πως “Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη”, μιλώντας για την οικονομική κρίση λόγω του Covid-19, έχει ωθήσει πολλούς στον παραλληλισμό του χρηματοδοτικού πακέτου των 750 δισ. που αποφάσισε να προτείνει στους Ευρωπαίους ηγέτες η Κομισιόν, στις 27 Μαΐου, με το πακέτο – μαμούθ του Σχεδίου Μάρσαλ, παραβλέποντας τη βασική διάκριση που προαναφέρθηκε, πως το Σχέδιο Μάρσαλ δε δόθηκε ως δάνειο, δεν είχε προαπαιτούμενα ούτε μετα-απαιτούμενα και παρείχε κούρεμα χρεών. Αν το ποσό που θα δοθεί σε κάθε χώρα τώρα για την αντιμετώπιση της κρίσης λόγω Covid-19 δεν έχει το χαρακτηριστικό ενίσχυσης, αλλά αποπληρωμής και εφαρμογής πολιτικών λιτότητας με στόχο την τελική αποπληρωμή, τότε δεν θα πρέπει επ’ ουδενί να θεωρείται νέο Σχέδιο Μάρσαλ. Ως εκ τούτου, προτού ξεκινήσει η Ευρώπη να μιλά και να σχεδιάζει το δικό της Σχέδιο Μάρσαλ, θα πρέπει να αποφασιστεί αν όντως θα δοθεί ως στήριξη κι όχι ως δάνειο στα κράτη κι έπειτα να αποφασιστούν τις επιμέρους πτυχές του.
Αν δούμε προσεκτικά την έκθεση του Πολ Πόρτερ, του τότε επικεφαλής του κλιμακίου εμπειρογνωμόνων που επισκέφθηκε τη χώρα μας τον χειμώνα του 1947, ενόψει της οικονομικής βοήθειας του δόγματος Τρούμαν και ειδικά το σημείο όπου περιγράφει την κατάσταση στην Ελλάδα, θα δούμε πως, δυστυχώς, δεν έχουν αλλάξει πολλά από τότε. Όπως γράφει ο Πόρτερ
«[…] Υπάρχει μεγάλη ανομοιομορφία στο βιοτικό επίπεδο και τα εισοδήματα ανά την Ελλάδα. Οι κερδίζοντες, δηλαδή οι βιομήχανοι, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι και οι μαυραγορίτες, διάγουν έν πλούτω και χλιδή, το πρόβλημα δε αυτό ουδεμία κυβέρνηση το αντιμετώπισε αποτελεσματικώς. Εν τω μεταξύ οι λαϊκές μάζες περνούν μια άθλια ζωή. Οι κερδίζοντες είναι σχετικώς λίγοι τον αριθμό και ο συνολικός πλούτος τους, περιερχόμενος στο σύνολο του πληθυσμού θα επέφερε κάποια ελάχιστη βελτίωση των γενικών συνθηκών διαβίωσης. Αλλά ο πολυτελής τρόπος ζωής τους εν μέσω της φτώχειας συντείνει στο να εξοργίζει τις μάζες και να υπογραμμίζει τη δυστυχία των φτωχών.
(…) η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει καμιάν άλλη πολιτική πρακτική από το να εκλιπαρεί για ξένη βοήθεια ώστε να διατηρηθεί στην εξουσία (…) στόχος της είναι να χρησιμοποιήσει την ξένη βοήθεια ως μέσο για τη διαιώνιση των προνομιών μίας μικρής κλίκας εμπόρων και τραπεζιτών, οι οποίοι αποτελούν την αόρατη εξουσία στην Ελλάδα.
Η κλίκα αυτή είναι αποφασισμένη να υπερασπίσει με κάθε μέσο τα οικονομικά της συμφέροντα και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το τι μπορεί να στοιχίσει αυτό στην οικονομία της χώρας. Τα μέλη αυτής της κλίκας επιθυμούν να διατηρήσουν άθικτο ένα φορολογικό σύστημα που τους ευνοεί, με αληθινά σκανδαλώδη τρόπο.(…) Δεν διανοήθηκαν ποτέ να επενδύσουν τα κέρδη τους στη δική τους χώρα για να βοηθήσουν στην αναστήλωση της εθνικής οικονομίας. Τα συμφέροντα των εφοπλιστών προστατεύονται επίσης με σκανδαλώδη τρόπο.»
Από αυτό το μικρό απόσπασμα γίνεται εύκολα αντιληπτό πως οι σχέσεις απόλυτης αλληλεξάρτησης κυβερνώντων και παρασιτικής ολιγαρχίας, με μόνιμο θύμα την πλειοψηφία του ελληνικού λαού, έχουν διατηρηθεί αναλλοίωτες μέσα στα χρόνια της Ελληνικής ιστορίας. Γι’ αυτό και μοναδική λύση παραμένει η συνεργασία των πολιτών, με στόχο τη δημιουργία ενός άρρηκτου μετώπου που θα σταθεί απέναντι σε πολιτικά και ολιγαρχικά συμφέροντα. Για τη δημιουργία ενός τέτοιου μετώπου αγωνίζεται το ΜέΡΑ25, έχοντας καλέσει σε παλλαϊκή συστράτευση τους πολίτες, με στόχο την ανατροπή των σχεδίων εκείνων που απεργάζονται την περαιτέρω φτωχοποίηση και ερημοποίηση της χώρας μας. Αλλά, με τον ίδιο στόχο εργάζεται και σε πανευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο μέσω του μητρικού του κινήματος για τον εκδημοκρατισμό της Ευρώπης (DiEM25), αλλά και της Προοδευτικής Διεθνούς (Progressive International) που δημιουργήθηκε για να ενώσει, να οργανώσει και να κινητοποιήσει τις προοδευτικές δυνάμεις της υφηλίου και μέρος της είναι το ΜέΡΑ25. Μόνο αν ενωθούν οι άνθρωποι και δεν σκύψουν το κεφάλι σε όλα αυτά που έρχονται θα καταφέρουμε την πραγματική αλλαγή, τη βελτίωση της κατάστασης για τη δική μας γενιά καθώς και τις γενιές που έρχονται
Φωτεινή Μπακαδήμα, Βουλευτής Β’ Πειραιά ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
