Ομιλία του James Galbraith κατά την αποδοχή του βραβείου Veblen-Commons του Συνδέσμου Εξελικτικών Οικονομικών.
“Η οικονομία απεικονίζεται μερικές φορές ως ένας ανταγωνισμός ανάμεσα στο «αλμυρό νερό» και το «γλυκό νερό», ένας διαγωνισμός μεταξύ των παράκτιων ψευδο-Κεϋνσιανών και των νεο-Βαλρασιανών των Μεγάλων Λιμνών, μεταξύ των κατασκευαστών μοντέλων λαθών-και-τριβών και των «σκληρών» της ελεύθερης αγοράς. Όπως γνωρίζουν οι εξελικτικοί και τα δύο ενδιαιτήματα είναι αρκούντως αποστειρωμένα. Η εξέλιξη συμβαίνει στα ύδατα, στις λασπώδεις ακτές, στους χερσοτόπους, στις λιμνοθάλασσες, στους βάλτους και στους υγρότοπους, στις σκιές του πάντοτε απειλούμενου με εξαφάνιση οικοσυστήματος. Σε αυτό το άρθρο θα σκιαγραφήσω το προσωπικό μου ταξίδι μέσα από τα μετόπισθεν, στα «πίσω νερά». Διανοητικά είναι το σπίτι μου, όπως και για κάθε άλλο αποδέκτη του βραβείου Veblen-Commons, με μία μόνο εξαίρεση.
Η εξαίρεση ήταν ο πατέρας μου, ο οποίος ζούσε και δούλευε σε υψηλά εδάφη, στα οποία έφθασε από το πουθενά ή πιο συγκεκριμένα από το Νότιο Οντάριο και το Giannini Hall, με ένα μοναδικό συνδυασμό ταλέντων, συμπεριλαμβανομένων των πρακτικών γνώσεων για τον έλεγχο των τιμών και των στρατηγικών βομβαρδισμών, την δημιουργική και με αρχές χρήση της κρατικής εξουσίας υπό συνθήκες έκτακτης ανάγκης, ξεπερνώντας κάθε χάρη στη χρήση της αγγλικής γλώσσας. Αλλά το υψηλό έδαφος ήταν άγονο έδαφος. Η επιρροή του John Kenneth Galbraith εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο, αλλά δεν μπόρεσε να ριζώσει στη χώρα του.
Το διαρκές δώρο του πατέρα μου για μένα ήταν μια σταθερή αίσθηση ότι ένας οικονομολόγος είναι είτε ένας πρακτικός παίκτης στις μάχες της πολιτικής είτε τίποτα απολύτως. Η οικονομία δεν είναι θεολογία της ανθρώπινης κατάστασης. Ούτε είναι ένας κλάδος της καθαρής λογικής, όσο και αν η προσπάθεια να παρουσιαστεί ως τέτοιος στους προπτυχιακούς φοιτητές μπορεί να ζεσταίνει τα ακαδημαϊκά έδρανα. Η Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας είχε δίκιο το 1765 όταν δημιούργησε την Ελεύθερη Οικονομική Ένωση της Ρωσίας — κατασταλείσα το 1917, αναβιωθείσα το 1982 και στην οποία είμαι το μόνο γνωστό αμερικανικό μέλος— και την προίκισε με το λογότυπο μιας κυψέλης μελισσών και μιας μόνο λέξης-σύνθημα: «Χρήσιμη».
Στο Μπέρκλεϊ το 1969 μια διάλεξη, από τον Abba Lerner, δεν με απέτρεψε από τη γαλλική λογοτεχνία και το αντιπολεμικό κίνημα. Τότε στο Χάρβαρντ πήρα το πρώτο μου μάθημα οικονομικών σπουδών από τον Wassily Leontief, από τον οποίο απορρόφησα μια συναρπαγή με τα ιεραρχικά συστήματα κατηγορίας και με την άλγεβρα μήτρας, δύο παραπλανητικούς οδηγούς στο πεδίο, οι οποίοι πέρασαν τριάντα χρόνια σε ύφεση πριν ξεσπάσουν για να διακοσμήσουν μια ερευνητική ατζέντα. Επίσης έγινα, χωρίς ιδιαίτερη χρησιμότητα, ειδικός στην παραγωγή πυρομαχικών για τον πόλεμο του Βιετνάμ.
Έναν χρόνο στο Cambridge είδα τον Sraffa στο ποδήλατό του, απορρόφησα αρκετή θεωρία κεφαλαίου για να εμβολιαστώ ενάντια στις συναρτήσεις παραγωγής, πλαισίωσα το «θεατρικό παίγνιο» μεταξύ Hahn και Robinson όσο κι αν ενέπνεε ευλάβεια και τρόμο, έφθασα κοντά στον Kaldor την παραμονή της τελευταίας του μάχης εναντίον της Θάτσερ και του μονεταρισμού, διασκέδασα από τα γεωμετρικά πυροτεχνήματα του Richard Goodwin, ενθουσιάστηκα από την όμορφη συμπαιγνία του Sraffa με τον Keynes στις διαλέξεις του Pasinetti και θαύμασα τις οιονεί Γκαλμπραϊθικές θεωρίες κέρδους και μισθών του Adrian Wood. Ο Adrian, ο δάσκαλός μου, στον οποίο χρωστάω ένα βαθύ χρέος, ένιωθε επίσης την αδράνεια στο υψηλό έδαφος και σύντομα το εγκατέλειψε για την Παγκόσμια Τράπεζα και την Κίνα.
Ο Henry Reuss με μετέφερε στην Ουάσινγκτον τον Ιούνιο του 1975, ακριβώς στην ώρα για δύο μεγάλα γεγονότα. Το ένα ήταν η δημιουργία των ακροάσεων του Conduct of Monetary Policy (της επιτροπής νομισματικής πολιτικής), που σύντομα μετονομάσθηκε Humphrey-Hawkins, την πρώτη επίσημη και τακτική επίβλεψη της Ομοσπονδιακής Τράπεζας από το Κογκρέσο. Ήταν το παιδί μου για πέντε χρόνια και με οδήγησαν στη «διπλή αποστολή» —πλήρης απασχόλησης και σταθερότητα τιμών — τον πιο κεϋνσιανό και πιο επιτυχημένο χάρτη οποιασδήποτε κεντρικής τράπεζας. Το άλλο ήταν η οικονομική κρίση της Νέας Υόρκης, η αυγή του καπιταλισμού της καταστροφής, τρεις εβδομάδες μετά την αρχή της αμερικανικής καριέρας μου. Βρέθηκα σε αυτήν στα 23 μου και δεν ανέκαμψα ποτέ — ένας διαρκής δικηγόρος-κυνηγός ασθενοφόρων για τη συρρίκνωση του χρέους.
Από τα διδακτορικά μου χρόνια στο Yale, 1976-1979, έρχονται ελάχιστα στο μυαλό μου — η συνηθισμένη άσκηση σε θνησιγενή θέματα, η πετσοκομμένη λογική της οποίας τα λάθη είχα καταλάβει. Ο Sid Winter δώρισε γενναιόδωρα την προστασία του. Με τη βοήθεια της Lucy Ferguson, εδώ και δώδεκα χρόνια της γυναίκα μου, διερεύνησα την αριθμητική ταξινόμηση και τη χρησιμοποίησα στις κατηγορίες δαπανών του προϋπολογισμού σε μια διατριβή που διάβασε μόνο ένας άνθρωπος: ο Paulo Du Pin Calmon, τώρα στο Πανεπιστήμιο της Brasilia, που έγινε ο πρώτος μου διδακτορικός φοιτητής και θα βοηθούσε στην έναρξη του σχεδίου ανισότητας. Πέραν τούτου μια εβδομάδα κάθε μήνα επέστρεφα στην Ουάσινγκτον και την Επιτροπή Ελέγχου των Τραπεζών για να αγωνιστώ με τους εκεί μονεταριστές και να παρενοχλώ τους κεντρικούς τραπεζίτες, από τον Arthur Burns μέχρι τον Paul Volcker και τελικά στο Μέριλαντ για ένα χρόνο, με κυρίως επίτευγμα το πρώτο σημαντικό paper, μια συγκριτική μελέτη των πιστωτικών και βιομηχανικών πολιτικών στη Γαλλία, τη Δυτική Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Σουηδία κατά τη θεσμική σχολή, που δημοσιεύθηκε από τη Μεικτή Οικονομική Επιτροπή το 1981.
Τότε ήρθε η Επανάσταση. Απόλυτη καταστροφή για τα ζημιογόνα δόγματα —οικονομία της προσφοράς, μονεταρισμός, απορρύθμιση και ιδιωτικοποίηση, το καθένα από τα οποία αποτελούσε ανερχόμενο ακαδημαϊκό δόγμα της προηγούμενης δεκαετίας, τα οποία μαλάκωσαν εν τέλει μόνο από ένα επιθετικό κύμα φορολογικὠν περικοπών και στρατιωτικού κεϋνσιανισμού. Το πρόβλημα των πρώτων Ρεηγκανικών επαναστατών δεν ήταν ότι ήταν ακαδημαϊκά ασήμαντοι, όπως ισχυρίστηκαν πολλοί, αλλά ότι στην πραγματικότητα δεν ήταν. Στην Κοινή Οικονομική Επιτροπή τους πολεμήσαμε όλους, στη μάχη συμμετείχαν άνθρωποι όπως ο Bob Eisner, ο Walt Rostow, Tobin, Leontief και Klein, που εμφανίστηκαν μαζί το 1982. Οι New York Times είχαν σχετικό εξώφυλλο στο πρωτοσέλιδο με λεζάντα, αλλά κανένα άρθρο. Ήμουν συντετριμμένος μέχρι που οι Ρεπουμπλικανοί μου συνάδελφοι βγήκαν από τα γραφεία τους, ένας προς έναν, για να δώσουν αυστηρώς επαγγελματικά συγχαρητήρια. Ακολούθησε ένας θρίαμβος πολιτικής: η κατάρρευση του μονεταρισμού, και ένας πολιτικός θρίαμβος, με 26 έδρες στο Κονγκρέσο στα midterms του 1982, με τη βοήθεια ενός ποσοστού ανεργίας δέκα τοις εκατό. Ήταν αρκετό για να σταματήσει η επανάσταση, για κάποιο χρονικό διάστημα.
Στη συνέχεια, η οικονομία ανέκαμψε, αλλά η ζημιά είχε ήδη γίνει. Η άνοδος των χρηματοοικονομικών και της τεχνολογίας, ο αποπληθωρισμός, η παγκοσμιοποίηση, οι υποδουλώσεις ελέω χρέους και η παρακμή της βιομηχανίας, η άνοδος των ανισοτήτων ανάμεσα στις δύο Ακτές των ΗΠΑ και το σκούριασμα των μεσοδυτικών πολιτειών — δημιουργώντας πρώτα τον Κλίντον και στη συνέχεια τον Τραμπ — όλα αυτά καθορίστηκαν από τους Reagan και Volcker στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Και τα δόγματα επίσης μετεξελίχθηκαν και επέζησαν: ζόμπι που αλλάζουν μορφές, τα οποία ανασυντάχθηκαν ως εξαγώγιμα εμπορεύματα με τη μορφή της Συναίνεσης της Ουάσινγκτον, των στόχων πληθωρισμού και του νεοφιλελευθερισμού, και τα οποία απεξηράνθησαν από κάθε δόγμα μέχρι να παραμείνουν μόνο τα άδεια κελύφη πολιτικών: φορολογικές περικοπές, ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας, ιδιωτικοποιήσεις για δυο δεκάρες, αποστροφή προς το έλλειμμα και το χρέος, όλα τους υπερβολικά χρήσιμα για να χρειάζονται οποιαδήποτε βάση στη σκέψη.
Ήρθα στο Τέξας όταν οι παλιοί θεσμικοί —Ayres, Gordon, Marshall— ξεθώριαζαν. Ωστόσο, το ήθος τους παρέμενε, αν και λίγοι το ανίχνευαν. Για μένα, ο δρόμος προς τα εμπρός συνίστατο στη συγχώνευση της θεσμοποιητικής μεσοοικονομίας με τον οικονομικό χωροχρόνο της νομισματικής παραγωγής του Κέινς, με βάση τον Αϊνστάιν — μια σκέψη που φύτευσε ο Skidelsky στον Rostow — και με την ευαισθησία του Leontief απέναντι στους πίνακες (μαζί με ιδιοσκευάσματα και ιδιοτιμές), ώστε να συμπληρωθεί η πάσχουσα από τον νεοφιλελευθερισμό οικονομετρία με ένα μη παραμετρικό παράδειγμα που αποκαλύπτει τις μισοκρυμμένες δομές στα οικονομικά δεδομένα. Ο Peter Albin έπιασε την ουσία και με ώθησε προς τα εμπρός. Όλα αυτά ήταν πολύ πέρα από τις ικανότητές μου, αλλά κατά κάποιο τρόπο ακριβώς η σωστή ομάδα φοιτητών συνενώθηκε την κατάλληλη στιγμή — από την Κίνα, την Πορτογαλία, την Κορέα, το Μεξικό και αργότερα την Ισπανία, τη Λευκορωσία, την Ινδία, το Σουδάν, την Κολομβία, και το Ιράν.
Δύο ρεύματα προέκυψαν από αυτό. Το ένα εφάρμοσε την αριθμητική ταξινόμηση σε φορείς χρονοσειρών, κυρίως για την αλλαγή μισθών, ανακατασκευάζοντας τα βιομηχανικά σχήματα ταξινόμησης και αυτά του εθνικού εισοδήματος για την απόσταξη των υποκείμενων δομικών συγγενειών που αποκαλύπτονται από τη συνεξέλιξη στο χρόνο. Ο Steven Weinberg μου είπε ότι αυτό ήταν «κλαδιστικό». Το συνδυάσαμε με την εξαγωγή διακριτικών λειτουργιών —μαζί με ιδιοσκευάσματα και ιδιοτιμές!— οι οποίες απομονώνουν και κατατάσσουν τις κυρίαρχες δυνάμεις της οικονομικής αλλαγής σε κάθε τόπο και χρόνο. Ένας ακαδ. κριτής ανέφερε ότι «οι οικονομολόγοι δεν χρησιμοποιούν αυτές τις τεχνικές». Οι σεισμολόγοι, αργότερα έμαθα, τις είχαν επεξεργαστεί για να ξεχωρίσουν τους σεισμούς από τις πυρηνικές εκρήξεις.
Το δεύτερο ρεύμα ήταν η μέτρηση των οικονομικών ανισοτήτων από τις στατιστικές της διοίκησης —τα αρχεία μισθοδοσίας και απασχόλησης, ως επί το πλείστον— με τη χρήση ενός μέτρου γενικευμένης εντροπίας, επί τη βάσει της στατιστικής T του Theil. Τα πλεονεκτήματα αυτής της θεσμικής προσέγγισης είναι το βάθος, η εμβέλεια και η ακρίβεια, με αποτελέσματα που αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό τις καλύτερες έρευνες νοικοκυριών αλλά με πυκνούς και συνεκτικούς πίνακες μέτρων, κατάλληλους για αναλύσεις πάνελ χρησιμοποιώντας πρότυπες τεχνικές, από τις οποίες εμφανίζονται με μεγάλη σαφήνεια τα χωρικά και χρονικά διαστήματα, δείχνοντας σε παγκόσμια κλίμακα πώς οι κρίσεις χρέους και των συναλλαγματικών ισοτιμιών και οι μεταβολές καθεστώτων οδηγούν στην περαιτέρω ανισότητα και πώς οι καλύτερες τιμές εξαγωγής, τα χαμηλότερα επιτόκια και η διατηρούμενη σοσιαλδημοκρατική ανάπτυξη μπορούν να τη μειώσουν. Μετά από μια πρώιμη παρουσίαση στην Αμερικανική Φιλοσοφική Εταιρεία στη Φιλαδέλφεια, ο John Archibald Wheeler ήρθε για να με ενθαρρύνει. Ο κύκλος μου ξανά προς την κατεύθυνση του οικονομικού χωρο-χρόνου ήταν πλέον πλήρης.
Η προσέγγισή μας στην ανισότητα αποδείχθηκε αδύνατο να αγνοηθεί εξ ολοκλήρου – είναι εύκολη, φθηνή, ακριβής και αναπαράξιμη. Μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλά προβλήματα. Πρόσφατα ο Jaehee Choi και εγώ δείξαμε πώς οι πολιτείες ΗΠΑ με τη μεγαλύτερη αύξηση στις ανισότητες μετατοπίζονται προς τους Δημοκρατικούς στις προεδρικές εκλογές. Αλλά το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι η μετεγκατάσταση της διανεμητικής ανάλυσης από τις αγορές εργασίας και τη μικρο-θεωρία στη μακροοικονομία σε μια παγκόσμια αλληλοεξαρτώμενη κλίμακα, η οποία καθοδηγείται από δομές οικονομικής ηγεμονίας και εξουσίας. Για μια ακόμη φορά με την εξαγωγή πληροφοριών από τους πίνακες, αυτό το εμπειρικό και περιγραφικό έργο οδηγεί στην πράξη σε μια συγχώνευση των Keynes, Minsky, Galbraith Père και Pasinetti με διανεμητική δυναμική και δυνατότητα ενοποίησης της οικονομικής ανάλυσης με το κοινό θεσμικό, μετα-Κεϋνστιανό, στρουκτουραλιστικό, MMT κοινό μέτωπο, υποστηριζόμεν από στοιχεία και μια εκτεταμένη ερευνητική ατζέντα. Οι φράσεις του Charles Saunders Peirce για τον Kepler έρχονται στο νου, ότι το δώρο του στην αστρονομία ήταν να εντυπώσει στο μυαλό των ανθρώπων ότι αυτό που έπρεπε να κάνουν ήταν να δουλέψουν με τους αριθμούς και να διαπιστώσουν τι είναι στην πραγματικότητα οι τόποι του Άρη. Για άλλη μια φορά, στο mainstream κάνουν τους κουφούς: μέχρι σήμερα η μακροοικονομία της ανισότητας —πόσω μάλλον η παγκόσμια μακροοικονομία του… οτιδήποτε – δεν υπάρχει στους κωδικούς ταξινόμησης JEL.
Μια περαιτέρω και συνεχιζόμενη εξελικτική πρόοδος είναι η επεξεργασία, μαζί με τον Jing Chen, των βιοφυσικών αρχών που πρέπει να στηρίζουν μια ενοποιημένη, ανακατασκευασμένη οικονομία, όπως κάνουν σε κάθε ζωντανό και μηχανικό σύστημα. Μόνο μέσω αυτής της οπτικής μπορούν τα οικονομικά να κατανοήσουν την κλίμακα, τη διάρκεια, το κόστος των πόρων, την αλλαγή του κλίματος και, πάνω απ’ όλα, τον ουσιώδη ρόλο της ρύθμισης, χωρίς την οποία πεθαίνουν τα θηλαστικά, οι μηχανές σπάνε, οι εταιρείες αποτυγχάνουν και οι τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά συστήματα διαλύονται. Οι μεταφορές μας είναι ήδη βιοφυσικές, κατά κάποιον τρόπο η σκέψη, η διδασκαλία και η έρευνά μας πρέπει να αρχίσουν να καλύπτουν την απόσταση.
Τέλος, τουλάχιστον για την ώρα, ένας οικονομολόγος πρέπει να είναι χρήσιμος. Για έναν ακαδημαϊκό όπως και για έναν πολιτικό αυτό σημαίνει να παίρνει κανείς τα ρίσκα όπως εμφανίζονται στον ορίζοντα. Το 1989 βοήθησα να ενεργοποιηθεί η αδυναμία αποπληρωμής χρέους και το σχέδιο Brady στη Βραζιλία, κάνοντας τον Luiz Carlos Bresser Pereira φίλο δια βίου. Από το 1993 έως το 1997 ήμουν κάπως χρήσιμος ως Γενικός Τεχνικός Σύμβουλος για τις Υπηρεσίες Μακροοικονομικής Μεταρρύθμισης και Ενίσχυσης στην Επιτροπή Κρατικής Σχεδιασμού της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, και η συμβουλή μου ήταν να κυρίως να αποφεύγουν τους δυτικούς οικονομολόγους και, κυρίως, να μην ανοίξουν το ισοζύγιο κεφαλαίων. Τα αποτελέσματα μιλούν από μόνα τους. Οι Οικονομολόγοι για την Ειρήνη και την Ασφάλεια με κρατούσαν απασχολημένο για είκοσι χρόνια. Το 2015 ρίχτηκα μαζί με τον Γιάνη Βαρουφάκη στους αγώνες της Ελλάδας ενάντια στην υποδούλωση δια του χρέους και τη νεοφιλελεύθερη λιτότητα. Συνεχίζουμε να συνεργαζόμαστε για τη δημοκρατία στην Ευρώπη, το Green New Deal και την Προοδευτική Διεθνή. Το 2017 δίδαξα στην Αγία Πετρούπολη για τα πραγματιστικά οικονομικά του John Kenneth Galbraith, στην εκατονταετηρίδα της εφόδου στα χειμερινά ανάκτορα και στην 50ή επέτειο του Νέου Βιομηχανικού Κράτους.
Και όταν ο Bernie Sanders, ο οποίος δεν χρειάζεται τη συμβουλή μου, θα γίνει Πρόεδρος του χρόνου, θα συμπαραταχθώ, με όση αξία κι αν έχει αυτό. Έχω ελπίδες για έναν καλύτερο κόσμο, απαλλαγμένο από αυτοκρατορικές φαντασιώσεις, απόλυτα αποστρατιωτικοποιημένο, αυθεντικά δημοκρατικό, όχι πολύ άνισο, με συνεργασία για κοινά προβλήματα, ο οποίος θα διασώσει τον πλανήτη για λίγο καιρό ακόμα. Εν πάση περιπτώσει, μπορεί κανείς να ονειρεύεται. Ευχαριστώ πολύ”.
Πηγή: diem25.org
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
