Από μια κλωστή κρέμεται η «Σκοτεινή Συμφωνία» της Κίνας με τις ΗΠΑ. Η ριψοκίνδυνη εναλλακτική της ασιατικής χώρας και ο μνημειώδης παγκόσμιος αντίκτυπος σε περίπτωση που την επιλέξει.

Γιάνης Βαρουφάκης

Οι αληθινοί ηγεμόνες επικρατούν όχι με τη βία, αλλά προσφέροντας ελκυστικές «συμφωνίες με τον Διάολο», στις οποίες είναι αδύνατο να αντισταθείς. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η «Σκοτεινή Συμφωνία», η οποία στήριξε το οικονομικό θαύμα της Κίνας πριν από τον Νέο Ψυχρό Πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή η συμφωνία κρέμεται τώρα από μια κλωστή.

Όπως μου εξήγησε κάποτε ένας Κινέζος αξιωματούχος, «Η Σκοτεινή μας Συμφωνία εξαρτάται από το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, το οποίο διατηρεί τη ζήτηση για τα προϊόντα μας σε υψηλά επίπεδα. Σε αντάλλαγμα, οι καπιταλιστές μας επενδύουν το μεγαλύτερο μέρος των υπερ-κερδών τους σε δολάρια στο Αμερικανικό FIRE (finance, insurance, real estate), δηλαδή του χρηματοπιστωτικού και ασφαλιστικού τομέα και της αγοράς ακινήτων. Αφότου ξεκίνησε αυτή η διαδικασία, η Αμερική μετέφερε μεγάλο μέρος της βιομηχανικής της παραγωγής στη χώρα μας.»

Για σχεδόν μισό αιώνα, η Σκοτεινή Συμφωνία επέτρεπε στην Κίνα να μετατρέπει την πλεονάζουσα παραγωγή της -ή τις καθαρές εξαγωγές- σε δικαιώματα ιδιοκτησίας και προσόδων στις ΗΠΑ. Εξασφάλιζε ότι η υπεροχή του δολαρίου ήταν εξίσου αποδοτική τόσο για τους Αμερικάνους ραντιέρηδες όσο και για τους Κινέζους καπιταλιστές.

Η μακροβιότητα της παγκόσμιας υπεροχής της Αμερικής είναι, επομένως, πλήρως συνυφασμένη με το δίλημμα της Κίνας και, εμμέσως, με την τοξική εσωτερική πολιτική της Αμερικής, που αντικατοπτρίζει το ξεζούμισμα της εργατικής και της μεσαίας τάξης της. Χωρίς την παγκόσμια κυριαρχία του δολαρίου, η αποβιομηχάνιση της Αμερικής δεν θα είχε επιταχυνθεί, και οι Κινέζοι καπιταλιστές δεν θα μπορούσαν να αποσπάσουν από τους Κινέζους εργάτες την κολοσσιαία υπεραξία που στοιβάζουν στον τομέα των ραντέρηδων της Αμερικής.

Όποιο και αν είναι το σκεπτικό της Αμερικής για τη στοχοποίηση της Κίνας, ο ψυχρός πόλεμος που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ επί Ντόναλντ Τραμπ,ο οποίος κλιμακώθηκε επί Τζο Μπάιντεν, άσκησε τεράστια πίεση τόσο στους επιχειρηματικούς ομίλους των ΗΠΑ όσο και στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας να σκεφτούν εναλλακτικές λύσεις πέρα από τη Σκοτεινή Συμφωνία που εξυπηρετούσε μέχρι πρότινος τα συμφέροντα αμφοτέρων. Ενώ επιχειρηματικοί όμιλοι όπως η Apple δεν μπορούν εύκολα να αποσυνδεθούν από την Κίνα χωρίς να καταστραφούν, η Κίνα έχει μια ριψοκίνδυνη αλλά υπαρκτή εναλλακτική: να αναπτύξει την εγχώρια βιομηχανία χρηματοοικονομικής τεχνολογίας ως άμυνα απέναντι στα εχθρικά μέτρα της Αμερικής.

Φανταστείτε ότι πακετάρετε το Google, το Facebook, το Twitter, το Instagram και το YouTube σε μία μόνο εφαρμογή. Στη συνέχεια, προσθέτετε στην ίδια πλατφόρμα το Skype, το WhatsApp, το Viber και το Snapchat, καθώς και πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου όπως η Amazon, το Spotify, το Netflix, το Disney+, το Airbnb, η Uber και τις εφαρμογές όλων των Τραπεζών της Wall Street. Τώρα σταματήστε να φαντάζεστε: Αυτό το προσφέρει ήδη η εφαρμογή μηνυμάτων WeChat στους χρήστες της, οι οποίοι ανταλλάσσουν περισσότερα από 40 δισεκατομμύρια μηνύματα καθημερινά. Οι χρήστες του WeChat μπορούν, στην ίδια εφαρμογή, ταυτόχρονα να βλέπουν ταινίες ή να ακούνε μουσική και να στείλουν χρήματα σε οποιονδήποτε εντός της Κίνας – ή στους εκατομμύρια χρήστες εκτός Κίνας που έχουν κατεβάσει το WeChat και έχουν ανοίξει λογαριασμό σε ρενμίνμπι σε οποιονδήποτε κινεζική τράπεζα.

Αυτή η συγχώνευση των Big Tech και των χρηματοοικονομικών της Κίνας (χρηματοοικονομική ψηφιακού νέφους, για συντομία) είναι αυτό που πιθανώς θα αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Aς συγκρίνουμε δύο παραδείγματα: έναν τόνο αλουμινίου που αποστέλλεται από τη Σαγκάη στο Λος Άντζελες, και τις στοχευμένες διαφημίσεις που διακινούνται σε Αμερικανούς μέσω του TikTok. Και τα δύο αποφέρουν δολάρια σε μια κινεζική εταιρεία. Όμως, ενώ τα δολάρια που προέρχονται από το αλουμίνιο εξαρτώνται από ένα κομμάτι μετάλλου που παράγεται στην Κίνα και το οποίο «μεταναστεύει» στην Αμερική χάρη στο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ, τα δολάρια που κερδίζει η εταιρεία που έχει τοTikTok στις ΗΠΑ δεν εξαρτώνται. Καθώς η χρηματοοικονομική του ψηφιακού νέφους της Κίνας αυξάνεται, οι πλούσιοι και ισχυροί της Κίνας εξαρτώνται σταδιακά όλο και λιγότερο τόσο από το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ όσο και από την εξουσία των υπευθύνων χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ που ρυθμίζουν τη διακίνηση κινεζικών αγαθών από τα λιμάνια τους.

Αυτή είναι σήμερα η κατάσταση: Καθώς ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος της Αμερικής στριμώχνει τον κινεζικό συμβατικό καπιταλισμό, η Κίνα θα μπορούσε να τερματίσει τη Σκοτεινή Συμφωνία που την κρατά δέσμια της ηγεμονίας των ΗΠΑ, κινητοποιώντας την εγχώρια χρηματοοικονομική ψηφιακού νέφους και επιδιώκοντας ένα μοντέλο ανάπτυξης που δεν θα βασίζεται πλέον στο αμερικανικό εμπορικό έλλειμμα. Εάν η Κίνα επιλέξει αυτή την οδό, ο εγχώριος και παγκόσμιος αντίκτυπος θα είναι μνημειώδης.

Εσωτερικά, η απομάκρυνση από την υλική παραγωγή εξαγωγικού προσανατολισμού θα προκαλούσε μείωση των συνολικών επενδύσεων παγίου κεφαλαίου από περίπου 50% του εθνικού εισοδήματος της Κίνας σε λιγότερο από 30%, με την εσωτερική κατανάλωση να καλύπτει το κενό. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αποσύνδεση της Κίνας από το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ θα επιτρέψει στη χρηματοοικονομική ψηφιακού νέφους, με τη βοήθεια του δικού της ψηφιακού νομίσματος της Λαϊκής Τράπεζας της Κίνας, να προσφέρει στον υπόλοιπο κόσμο ένα σύστημα πληρωμών που θα βασίζεται στα ρενμίνμπι, το οποίο θα παρακάμπτει πλήρως το κυρίαρχο σήμερα αστυνομευόμενο από τις ΗΠΑ σύστημα πληρωμών σε δολάρια.

Στον απόηχο της κατάσχεσης των αποθεματικών της ρωσικής κεντρικής τράπεζας από τις αμερικανικές και τις ευρωπαϊκές αρχές ως αντίποινα στην εισβολή στην Ουκρανία, η ζήτηση για αυτό το κινεζικό σύστημα πληρωμών και γενικότερα την χρηματοοικονομική του ψηφιακού νέφους της Κίνας, ήδη εκτοξεύεται στα ύψη. Η διακοπή της σύνδεσης με το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ είναι πλέον παραπάνω από υποθετικό σενάριο. Αλλά θέλει πραγματικά να το πάει προς τα εκεί η Κίνα;

Εάν το κάνει, η εγκατάλειψη του βιομηχανικού μοντέλου που ήταν η καρδιά του οικονομικού θαύματος της Κίνας, θα προκαλέσει την οργή των παραδοσιακών καπιταλιστών της Κίνας, που επιθυμούν διακαώς πρόσβαση στο εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ και στα δολάρια. Εάν δεν το κάνει, η οικονομία της Κίνας θα συνεχίσει να βασίζεται σε μια συμφωνία που γίνεται ολοένα και πιο σκοτεινή, καθώς πυκνώνουν τα σύννεφα του Νέου Ψυχρού Πολέμου. Στο τέλος, ίσως αναγκαστούν να το κάνουν αν η κυβέρνηση Μπάιντεν επιμείνει στην προσπάθειά της να εμποδίσει τη μετεξέλιξη της Κίνας σε κοινωνία τεχνολογικής αιχμής. Το πώς και πότε η Σκοτεινή Συμφωνία θα δώσει τη θέση της σε μια συνολική στροφή της Κίνας στην χρηματοοικονομική ψηφιακού νέφους, θα καθορίσει το μέλλον των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας – και ίσως το μέλλον όλων μας.