Υπάρχει λόγος που ο στόχος της «μηδενικής καθαρής κατανάλωσης ενεργείας» είναι δημοφιλής στους κύκλους των ρυπαινόντων: είναι πολύ ήπιος συγκριτικά με τη λύση που προσφέρουν οι περιορισμοί εκπομπών και η φορολόγηση του άνθρακα
Γιάνης Βαρουφάκης
«Ας μη γελιόμαστε, λεφτά υπάρχουν, αν ο κόσμος θέλει να τα χρησιμοποιήσει», δήλωσε ο Μαρκ Κάρνι, πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας και νυν απεσταλμένος του ΟΗΕ για το κλίμα, ο οποίος παράλληλα εκπροσωπεί μια συμμαχία οικονομικών παραγόντων που έχουν στη διάθεσή τους περιουσιακά στοιχεία αξίας 130 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Tι θέλει ο κόσμος λοιπόν; Αν η ανθρωπότητα είχε τη δυνατότητα να διοργανώσει μια παγκόσμια δημοσκόπηση στη βάση του «ένας άνθρωπος, μία ψήφος», ένα τέτοιο πανανθρώπινο δημοψήφισμα θα έδινε αναμφίβολα σαφή απάντηση: «Κάντε ό,τι χρειάζεται για να σταματήσουν αμέσως οι εκπομπές άνθρακα!». Αντ’ αυτού, έχουμε μια διαδικασία λήψης αποφάσεων κορύφωση της οποίας είναι το κολοσσιαίο φιάσκο που εκτυλίσσεται αυτή τη στιγμή στη Γλασκόβη.
Η αποτυχία της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP26) αντικατοπτρίζει τις αποτυχημένες δημοκρατίες μας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Την ώρα που έφτανε στη Γλασκόβη ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, οι άνθρωποί του στην Ουάσιγκτον προωθούσαν στο Κογκρέσο το νομοσχέδιό του για τις υποδομές – ένα νομοσχέδιο αποσυνδεμένο από οποιαδήποτε σοβαρή επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που προβλέπει τη χρηματοδότηση μιας σειράς υποδομών με σημαντικό αποτύπωμα άνθρακα, όπως επεκτάσεις δρόμων και αεροδρομίων. Εν τω μεταξύ, στην Ευρωπαϊκή Ένωση η ρητορική μπορεί να είναι καταπράσινη, αλλά η πραγματικότητα είναι σκούρα καφέ, καθώς ακόμα και η Γερμανία προσβλέπει σε άφθονες ποσότητες ρωσικού φυσικού αερίου με αντάλλαγμα το πράσινο φως για τον αγωγό Nord Stream 2. Η ΕΕ θα έπρεπε να ασχολείται με τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής Ένωσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αλλά δυστυχώς οι ηγέτες μας δεν συζητούν καν αυτή την ιδέα.
Τρεις είναι λόγοι που η COP26 αποδεικνύεται τεράστιο φιάσκο. Ο πρώτος λόγος είναι ένα πρόβλημα συλλογικής δράσης σε ολόκληρο τον πλανήτη σχετικά με τα φαινόμενα «παρασιτισμού». Οι μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς και τα ισχυρά κράτη, μιμούνται το παράδειγμα του Αγίου Αυγουστίνου, ο οποίος προσευχόταν: «Κύριε, σε παρακαλώ, κάνε με αγνό, αλλά όχι ακόμη». Όλοι προτιμούν έναν πλανήτη στον οποίο κανείς δεν εκπέμπει άνθρακα έναντι ενός πλανήτη που σιγοψήνεται. Όλοι όμως προτιμούν επίσης να καθυστερήσουν την πληρωμή του κόστους μετάβασης αν τους επιτραπεί. Αφενός, αν ο υπόλοιπος πλανήτης κάνει το σωστό, ο πλανήτης σώζεται, ακόμα κι αν εσύ αναβάλλεις εγωιστικά τη δική σου ένταξη στον ορθό περιβαλλοντικό δρόμο. Αφετέρου, αν ο υπόλοιπος πλανήτης δεν κάνει το σωστό, γιατί να είσαι εσύ το ένα και μοναδικό κορόιδο που το κάνει;
Ο δεύτερος λόγος είναι η αποτυχία παγκόσμιου συντονισμού. Υπό μία έννοια, ο Κάρνι έχει δίκιο: Βουνά ολόκληρα από χρήμα βαλτώνουν στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ παράλληλα οι ζάμπλουτοι κάτοχοί τους επιθυμούν να επενδύσουν σε δραστηριότητες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Το θέμα είναι ότι μια ιδιωτική επένδυση, στο πράσινο υδρογόνο ας πούμε, θα αποφέρει κέρδη μόνο αν επενδύσουν και πολλοί άλλοι επενδυτές σε αυτό – με αποτέλεσμα οι επενδυτές να κάθονται άπραγοι, περιμένοντας ο ένας τον άλλον να κάνει την πρώτη κίνηση. Εν τω μεταξύ, εταιρείες, κοινότητες και κράτη συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι αναμονής, λόγω της απροθυμίας τους να αναλάβουν τον κίνδυνο που εμπεριέχει η δέσμευση για πράσινο υδρογόνο μέχρι να δεσμευτεί το μεγάλο κεφάλαιο. Το δυστύχημα είναι ότι δεν υπάρχει παγκόσμιος συντονιστής που να συνταιριάξει τα διαθέσιμα χρήματα και τις τρέχουσες τεχνολογίες και ανάγκες.
Ο τρίτος λόγος είναι απλούστατα: ο καπιταλισμός. Το καπιταλιστικό σύστημα ανέκαθεν κέρδιζε έδαφος μέσω της αδιάκοπης εμπορευματοποίησης των πάντων, ξεκινώντας από τη γη, την εργασία και την τεχνολογία πριν εξαπλωθεί στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή ακόμη και στις μήτρες των γυναικών ή στους αστεροειδείς. Με την εξάπλωση της ηγεμονίας του καπιταλισμού, τα αγαθά αν-εκτίμητης αξίας μετατράπηκαν σε ακριβά αγαθά. Από αυτή τη διαδικασία ωφελημένοι βγήκαν οι ιδιοκτήτες των μηχανημάτων και της γη που απαιτούνται για την εμπορευματοποίηση των αγαθών, ενώ όλοι οι άλλοι πέρασαν από την τρισάθλια κατάσταση της εργατικής τάξης του 19ου αιώνα στις καταπραϋντικές φαντασιώσεις του αχαλίνωτου μικροαστικού καταναλωτισμού.
Καθετί καλό εμπορευματοποιήθηκε – συμπεριλαμβανομένου μεγάλου μέρους της ανθρωπιάς μας. Και οι αρνητικές εξωτερικότητες που προκάλεσε η ίδια η παραγωγική διαδικασία απελευθερώθηκαν απλούστατα στην ατμόσφαιρα. Για να τροφοδοτηθεί ο καπιταλιστικός οδοστρωτήρας, χρειάστηκε να λεηλατηθεί άνθρακας αποθηκευμένος επί ολόκληρες χιλιετίες στα δέντρα και κάτω από την επιφάνεια της Γης. Επί δύο αιώνες παράχθηκε τεράστιος πλούτος –και η αντίστοιχη ανθρώπινη δυστυχία– με εκμεταλλευτικές διαδικασίες που εξάντλησαν το «ελεύθερο» φυσικό κεφάλαιο, ιδιαίτερα τον άνθρακα. Το τίμημα για την επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος που ποτέ δεν επωμίστηκε η καπιταλιστική αγορά πληρώνουν τώρα οι εργαζόμενοι σε όλο τον κόσμο.
Οι υπέρμαχοι της ελεύθερης αγοράς θα ήθελαν να πιστέψουμε ότι πλέον οι επιχειρήσεις υποχωρούν ενώπιον της επιστήμης και είναι έτοιμες και πρόθυμες να καλύψουν το κενό της κυβερνητικής απραξίας. Δεν πρέπει να το πιστέψουμε αυτό ούτε στιγμή. Πράγματι, ο Κάρνι έχει δίκιο όταν λέει ότι τα χρήματα για την καθυστερημένη πράσινη μετάβαση υπάρχουν, και μάλιστα σε αφθονία. Οι κάτοχοί τους αναμφίβολα θα τα επενδύσουν στον πράσινο υδρογόνο ας πούμε, αν εμείς, η κοινωνία, τους πληρώσουμε για να το κάνουν. Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρόκειται να διακόψουν οικειοθελώς τις διαδικασίες παραγωγής που συνεχίζουν να απελευθερώνουν άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Αυτός είναι εξάλλου ο λόγος που οι ρυπαίνοντες λατρεύουν τους στόχους μηδενικής καθαρής κατανάλωσης ενέργειας: επειδή αποτελούν πανέξυπνη βιτρίνα για τον μη περιορισμό των εκπομπών. Με αντάλλαγμα ορισμένες μη επαληθεύσιμες αντισταθμίσεις, τους επιτρέπεται να συνεχίσουν να λεηλατούν τον εναπομείναντα αποθηκευμένο άνθρακα του πλανήτη, ως το σημείο που το οριακό ιδιωτικό κόστος τους θα υπερβεί τα έσοδά τους από την τελευταία πωληθείσα μονάδα. Επικεντρώνοντας κυνικά την προσοχή της στη μηδενική καθαρή κατανάλωση ενεργείας, η COP26 δεν έγινε τίποτα περισσότερο από μια δαπανηρή συγκάλυψη των συνεχιζόμενων τοξικών εκπομπών. Οι ισχυροί, οχυρωμένοι πίσω από την COP26, λένε ψέματα στους νέους, λένε ψέματα στους ευάλωτους ανθρώπους, λένε ψέματα μέχρι και στον εαυτό τους, επαναλαμβάνοντας τον αληθή κατά τα άλλα ισχυρισμό ότι «λεφτά υπάρχουν» και περιμένουν να επενδυθούν στη σωτηρία του πλανήτη.
Τι πρέπει να γίνει; Δύο πράγματα τουλάχιστον. Πρώτον, πλήρης διακοπή λειτουργίας των ανθρακωρυχείων και των νέων εγκαταστάσεων γεώτρησης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Αν οι κυβερνήσεις μπορούν να μας κλειδώνουν στο σπίτι μας προκειμένου να σωθούν ζωές κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας, τότε μπορούν και να διακόψουν τη λειτουργία της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Δεύτερον, χρειαζόμαστε έναν παγκόσμιο φόρο άνθρακα, ώστε να αυξηθεί η σχετική τιμή σε οτιδήποτε απελευθερώνει περαιτέρω άνθρακα, και όλα τα έσοδα από τον φόρο αυτόν θα πρέπει να επιστραφούν στα φτωχότερα μέλη του είδους μας.
Προκειμένου να καταφέρουμε να έχουμε έστω και μία ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε τη μεγαλύτερη πρόκληση με την οποία έχει έρθει ποτέ αντιμέτωπη η ανθρωπότητα, πρέπει πρώτα να αναμετρηθούμε τόσο με τους χρηματοδότες όσο και με τους ιδιοκτήτες των βιομηχανιών ορυκτών καυσίμων. Παρότι η σύγκρουση αυτή δεν εγγυάται το μέλλον μας, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει αυτό το μέλλον.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο The Guardian
Ο Γιάνης Βαρουφάκης είναι συνιδρυτής του DiEM25 (Κίνημα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη)
Φωτογραφία: Ένας άντρας διασχίζει με κόπο έναν πλημμυρισμένο δρόμο ύστερα από ισχυρές βροχοπτώσεις της εποχής των μουσώνων στην πόλη Τσενάι της Ινδίας, στις 8 Νοεμβρίου. Φωτογραφία: Arun Sankar/AFP/Getty Images
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
