Διάλεξη Γιάνη Βαρουφάκη σε φεστιβάλ «Μαρξισμός 2022»
Ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 και συνιδρυτής του Diem25 και της Προοδευτικής Διεθνούς, Γιάνης Βαρουφάκης συμμετείχε το Σάββατο 2 Ιουλίου σε δημόσια συζήτηση με θέμα «Έχει αντικαταστήσει η τεχνοφεουδαρχία τον καπιταλισμό;» από κοινού με τον λέκτορα Πολιτικής Οικονομίας και συγγραφέας Joseph Choonara στο πλαίσιο του 3ήμερου φεστιβάλ «Μαρξισμός 2022» που οργάνωσε το βρετανικό Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα στο Πανεπιστήμιο Queen Mary στο ανατολικό Λονδίνο.
Στην εισήγησή του ο Γιάνης Βαρουφάκης δήλωσε πως «χωρίς τον μαρξισμό δεν θα μπορούσε να κατανοήσει τον κόσμο». Δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τη διττότητα του κεφαλαίου, ούτε την πηγή των κερδών ούτε και τις κρίσεις. Ειδικότερα, όπως είπε, μέσω του μαρξισμού μπορεί να ερμηνεύσει κανείς την κινητήρια δύναμη που γέννησε το τέρας του καπιταλισμού που έχει επικρατήσει τα τελευταία 200-300 χρόνια και τόνισε τη σημασία ανανέωσης της «εργαλειοθήκης» της σκέψης των μαρξιστών και την ανάγκη να αντιδρούν στην αξιοθαύμαστη ικανότητα του καπιταλισμού να εξελίσσεται και να διευρύνει την εκμετάλλευση.
Στη συνέχεια της τοποθέτησής του επικεντρώθηκε στους τρόπους με τους οποίους αναγκάστηκε να εξελιχθεί ο μαρξισμός από τη δεκαετία του ’70, δίνοντας έμφαση στην υποχρέωση των μαρξιστών να τον εντάξουν ερμηνευτικά στο πλαίσιο των μοντέρνων τεχνολογικών καινοτομιών, οι οποίες δημιουργούν μια νέα μορφή κεφαλαίου που επηρεάζει τόσο τον κόσμο στον οποίο ζούμε όσο και τον τρόπο που μπορούμε να επηρεάσουμε τον κόσμο αυτό.
Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή αναφέρθηκε στο 1971 οπότε, με την κατάρρευση του Μπρέτον Γουντς, είχαμε την αρχή της μεταμόρφωσης του καπιταλισμού, με τις ΗΠΑ να διευρύνουν την ηγεμονία τους ενώ παράλληλα αυξανόταν το δημόσιο έλλειμμά τους. Το γιγάντιο έλλειμμα των ΗΠΑ ενίσχυσε την παγκοσμιοποίηση, καθώς δημιουργήθηκε ζήτηση για τις καθαρές εξαγωγές των Γερμανών, των Ιαπώνων και των Κινέζων. Τα κέρδη των καπιταλιστικών χωρών της Ευρώπης, αλλά και της Ιαπωνίας, της Κίνας, της Σαουδικής Αραβίας και λοιπών διοχετεύτηκαν στη Wall Street προσβλέποντας στη χρηματιστικοποίηση. «Αυτή η πρωτόγνωρη στα χρονικά κατάσταση δεν ερμηνεύεται με την εργαλειοθήκη του Μαρξ και του Ένγκελς.» επεσήμανε ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25. Πλέον ο καπιταλισμός ανακύκλωνε τα συσσωρευμένα πλεονάσματα γεννώντας την τοξική πολιτική ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού.
Το 2008 αυτό το νεοφιλελεύθερο σύστημα κατέρρευσε, η μεταπολεμική περίοδος ολοκληρώθηκε και ξεκίνησε μια νέα φάση, η οποία επίσης δημιουργεί τριγμούς στον καπιταλισμό όπως τον ξέρουμε. Η νέα αυτή φάση ξεκίνησε όταν οι κεντρικές τράπεζες των G7, από τον Απρίλιο του 2009 στο Λονδίνο, επέβαλαν λιτότητα για τους πολίτες και σοσιαλισμό για τους τραπεζίτες, τυπώνοντας περίπου 16 τρις δολάρια για να τονώσουν την οικονομία. Το αποτέλεσμα; Τεράστια ανισορροπία μεταξύ επενδύσεων και ρευστότητας, γεγονός που εξηγεί τα αρνητικά επιτόκια των τελευταίων 13 ετών και τον τωρινό πληθωρισμό που προέκυψε μόλις διοχετεύτηκαν στους πολίτες λίγα από τα χρήματα που τύπωναν οι τράπεζες κατά την πανδημία. Τα παραπάνω, κατά τον Γιάνη Βαρουφάκη, γίνονται κατανοητά μόνο υπό το πρίσμα ενός παγκόσμιου μηχανισμού ανακύκλωσης πλεονασμάτων.
Κλείνοντας, ο συνιδρυτής του DiEM25 ανέπτυξε τη θεωρία του για τη νέα μορφή κεφαλαίου που αναδύεται και η οποία εδράζει στο ψηφιακό νέφος (cloud capital) δημιουργώντας μια νέα κυρίαρχη τάξη, τους “cloudalists”. Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την Alexa της Amazon, τον ψηφιακό οικιακό σκλάβο μας, η οποία είναι συνδεδεμένη με το ψηφιακό νέφος, ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο ο χρήστης εκπαιδεύει το μηχάνημα, το οποίο με τη σειρά του εκπαιδεύει τον χρήστη να εκπαιδεύει το μηχάνημα κοκ ώστε να του προτείνει ή να μην του προτείνει τι να αγοράσει ή να μην αγοράσει μέσα στο τεχνοφέουδο ενός ανθρώπου που κατέχει τον αλγόριθμο και στον οποίο είναι υποτελείς και οι ίδιοι οι καπιταλιστές που πουλάνε τα προϊόντα τους στο διαδίκτυο. Το νέο αυτό κοινωνικοοικονομικό σύστημα ο συνιδρυτής της Προοδευτικής Διεθνούς το ονομάζει «τεχνοφεουδαρχία».
Κλείνοντας με μια απόπειρα χρήσης της μαρξιστικής θεωρίας για να περιγράψει τα σημερινά δεδομένα, ο Γιάνης Βαρουφάκης αναφέρθηκε στα τρία γνωρίσματα της τεχνοφεουδαρχίας που την διαφοροποιούν από τον παραδοσιακό καπιταλισμό. Το ψηφιακό νέφος, λοιπόν, έχει τα εξής τρία χαρακτηριστικά: είναι παραγόμενο μέσο που ορίζει α) την καταναλωτική συμπεριφορά, β) την εργασία (τόσο τους εργαζόμενους στα γραφεία και τις αποθήκες των μεγαθήριων όσο και τους χρήστες πλατφορμών ου παράγουν κεφάλαιο δωρεάν) και γ) την καπιταλιστική συμπεριφορά. Με αυτόν τον τρόπο οι cloudalists είναι η νέα άρχουσα τάξη που υπερέχει των καπιταλιστών.
Ο Joseph Choonara, μαρξιστής συγγραφέας, εκδότης του International Socialism, στην εισαγωγή του δήλωσε πως το πνεύμα του μαρξισμού όπως εκείνος τον αντιλαμβάνεται είναι η προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου που μεταμορφώνεται ριζοσπαστικά. Η βασική του ένσταση σε σχέση με την τοποθέτηση του Γιάνη Βαρουφάκη έγκειται στο κατά πόσο μπορείς να αναγνωρίσεις αυτές τις αλλαγές μέσω του καπιταλισμού και αν πρόκειται για την εμφάνισης μια νέας μορφής φεουδαρχίας Σε αυτό το πλαίσιο αναφέρθηκε σε όρους όπως νεοφεουδαρχία, τεχνοφεουδαρχία που προσπαθούν να περιγράψουν το συνδυασμό χρηματοπιστοποίησης, διαδικτυακών πλατφορμών, ψηφιακού νέφους κοκ που διαμορφώνουν τον κόσμο σήμερα.
Τρία είναι τα βασικά σημεία της προβληματικής του. Ο καπιταλισμός ως σύστημα εκμετάλλευσης βασιζόμενο α) στην έμμισθη εργασία, ακόμα και όταν το κέρδος δεν προέρχεται από την άμεση παραγωγή, όπως συμβαίνει σήμερα, β) τα συμπτώματα της δυσλειτουργίας του καπιταλισμού, ενός εξ ορισμού ασταθούς συστήματος που δημιουργεί συνεχώς κρίσεις, και γ) ο τρόπος που οι νέοι καπιταλιστές του διαδικτύου μπορούν να ερμηνευθούν με βάση το καπιταλιστικό σύστημα. «Αν ισχύουν όσα λέει ο Γιάνης, τότε πρέπει να ξεχάσουμε τους εργατικούς αγώνες, τη μάχη για σοσιαλισμό και ο μαρξισμός στο σύνολό του δεν έχει πλέον καμία ουσία.», δήλωσε ο Choonara, χαρακτηρίζοντας την προσέγγιση του Γιάνη Βαρουφάκη απαισιόδοξη. Ο Choonara θεωρεί πως η κρίση που περνάμε είναι απολύτως συμβατή με τους κύκλους που κάνει η οικονομία στο πλαίσιο του καπιταλισμού και δεν δέχεται πως οι τεχνολογικοί κολοσσοί είναι τεχνοφέουδα, συγκρίνοντας τον τρόπο λειτουργίας τους με τη Walmart, που λειτουργεί χρόνια τώρα σε συνθήκες καπιταλισμού. Ένσταση επίσης διατύπωσε ως προς τη δωρεάν εργασία των χρηστών των πλατφορμών, θεωρώντας πως είναι δευτερευούσης σημασίας σε σχέση με το κέρδος που παράγεται πχ στην Google από τις διαφημίσεις, η οποία δεν παύει να είναι μια επιχείρηση που απασχολεί εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους παγκοσμίως, παράγοντας συνάμα κεφάλαιο.
Στη δευτερολογία του ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 υπογράμμισε πως δεν τον αφορούν οι ορολογίες, αλλά η ουσία και αυτή αφορά στο ερώτημα αν έχει υπάρξει κάποια συγκλονιστική μεταμόρφωση που να καθιστά το εκμεταλλευτικό σύστημα που ζούμε ποιοτικά διαφορετικό από αυτό που ονομάζουμε καπιταλισμό. Συμφωνώντας με τον Choonara πως «ο μαρξισμός και η ταξική πάλη είναι σήμερα πιο επίκαιρες από ποτέ» ο Γιάνης Βαρουφάκης επανέλαβε πως θεωρεί πως υπάρχει μια ποιοτική μετατόπιση που του επιτρέπει να διατυπώνει τη θέση πως ποιοτικά έχουμε υπερβεί τον καπιταλισμό. Συγκεκριμένα επεσήμανε πως πλέον η υπεραξία δεν προέρχεται μόνο από την έμμισθη εργασία και αναφέρθηκε στο συσχετισμό που ο Choonara έκανε μεταξύ της Walmart και της Amazon. «Η Walmart είναι μονοπώλιο. H Amazon δεν είναι μονοπώλιο. Ο αλγόριθμος της Amazon επιτρέπει την εξατομίκευση και το διαχωρισμό κάθε πελάτη, κάτι που δεν μπορεί να κάνει η Walmart. Η Walmart έχει δύναμη πάνω στους καταναλωτές καθώς οδήγησε στο κλείσιμο των άλλων μικρών καταστημάτων στην περιοχή της, αλλά οι καταναλωτές είναι ακόμα μια μάζα που μπαίνουν στη Walmart. Αυτό δεν συμβαίνει στην Amazon. Και κάτι άλλο πρωτόγνωρο: εκατομμύρια άνθρωποι παράγουν κεφάλαιο απευθείας και όχι μέσω των αγορών.» Επίσης αναφέρθηκε και στο άλλο παράδειγμα του Choonara, τη General Motors που πληρώνει 84% των συνολικών της εσόδων σε μισθούς σε αντιδιαστολή με την Amazon που πληρώνει το 1% και δήλωσε πως «τέτοια ποσοτική διαφορά συνεπάγεται και ποιοτικές διαφορές». Κλείνοντας, ο Γιάνης Βαρουφακης επανέλαβε πως δεν τον αφορούν οι ορισμοί και πως το κεφάλαιο που παράγεται στο ψηφιακό νέφος είναι «η αποθέωση του θριάμβου του κεφαλαίου που δημιούργησε μια νέα μορφή εκμετάλλευσης, καθώς οι τεχνολογικοί κολοσσοί σε εκμεταλλεύονται ακόμα και αν δεν είσαι έμμισθος υπάλληλός τους παράγοντάς τους υπερκέρδος.» Τέλος εξήγησε πως ορίζει ως φεουδαρχία το νέο αυτό σύστημα καθώς δημιουργούνται νέες κοινωνικές τάξεις, όπως είναι χαρακτηριστικά οι καπιταλιστικές επιχειρήσεις που παράγουν υπερκέρδη στα τεχνολογικά μεγαθήρια και δεν αμείβονται ούτε καν συμβολικά.
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
