Για την τεχνοφεουδαρχία και τον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία έχει μεταμορφώσει άρδην τον καπιταλισμό, όπως τουλάχιστον τον ξέραμε, μίλησε ο οικονομολόγος, γραμματέας του ΜέΡΑ25 Γιάνης Βαρουφάκης, στο πλαίσιο των διαλέξεων που διοργανώνει το Stanfordin Government, μια ανεξάρτητη φοιτητική οργάνωση του Πανεπιστημίου του Stanford, που στόχο έχει την προαγωγή του δημόσιου διαλόγου ως πυρήνα της αστικής και πολιτικής διαδικασίας.
Σύμφωνα με τον Γιάνη Βαρουφάκη ο καπιταλισμός ως το οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων με στόχο τη συσσώρευση κέρδους, έχει πλέον «τελειώσει» καθώς έπεσε θύμα του ίδιου του εαυτού του, της πιο πρόσφατης μετάλλαξής του, που ο γραμματέας του ΜέΡΑ25 ορίζει ως «τεχνοφεουδαρχία». Ακριβώς όπως ο καπιταλισμός παραγκώνισε την φεουδαρχία σταδιακά έως ότου οι περισσότερες κοινωνικές σχέσεις μετεξελίχθηκαν από φεουδαρχικές σε αγοραίες, έτσι και σήμερα ο καπιταλισμός παραγκωνίζεται από ένα νέο εκμεταλλευτικό σύστημα, την τεχνοφεουδαρχία αφότου, από το 2008 και μετά, η δύναμη που κινεί την παγκόσμια οικονομία δεν είναι πλέον τα ιδιωτικά κέρδη αλλά το χρήμα που παράγουν οι κεντρικές τράπεζες.
Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή στις μεταλλάξεις του καπιταλισμού, ο γραμματέας του ΜέΡΑ25 αναφέρθηκε στην πρώτη σημαντική αλλαγή του, όταν από την ανταγωνιστική εξελίχθηκε στην μονοπωλιακή του μορφή, τότε που ο ηλεκτρομαγνητισμός οδήγησε στη δημιουργία των εταιρειών-δικτύων καθώς και των μεγα-τραπεζών που χρειάζονταν για την χρηματοδότησή τους, με αποτέλεσμα, η Φορντ, η Έντισον και η Κρουπ να αντικαταστήσουν τον φούρναρη, τον χασάπη και τον ζυθοποιό του Άνταμ Σμιθ ως οι βασικοί προωθητές της Ιστορίας. Όταν αυτές οι γιγάντιες αλυσίδες χρεών και κερδών έσπασαν, αυτό που ακολούθησε ήταν το Κραχ του 1929 και ο 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος και, μεταπολεμικά, το σύστημα Μπρέτον Γουντς με τους αυστηρότατους περιορισμούς στους τραπεζίτες, που οδήγησε σε σταθεροποίηση του καπιταλισμού για δύο δεκαετίες (1950-1970). Ακολούθησε η δεύτερη μεταμόρφωση του καπιταλισμού όταν, λόγω του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ, οι τραπεζίτες απαίτησαν πλήρη απελευθέρωση από όλους τους περιορισμούς και έτσι η «απορρύθμιση» αυτή οδήγησε στον χρηματοπιστωτικό ή τραπεζοκρατικό καπιταλισμό, με τις επιχειρήσεις-κολοσσούς να έχουν τον έλεγχο των μέσων παραγωγής, και τα ιδιωτικά κέρδη να προκύπτουν μέσα από κάποια αγορά.
Πότε έγινε η τελευταία μετάλλαξη, κατά τον Γιάνη Βαρουφάκη; Αφότου οι κεντρικές τράπεζες των G7 τύπωσαν 15 τρισεκατομμύρια δολάρια με σκοπό την διάσωση των τραπεζών, οπότε και άλλαξαν οι όροι και πλέον, η δύναμη που κινεί την παγκόσμια οικονομία δεν είναι τα ιδιωτικά κέρδη αλλά το χρήμα που παράγουν, από το 2008 ως σήμερα, οι κεντρικές τράπεζες ενώ και οι αγορές, ως ο «τόπος» όπου εξάγονται υπεραξίες για εργαζόμενους και καταναλωτές, έχουν αντικατασταθεί από τις ψηφιακές πλατφόρμες (π.χ. Facebook, Uber, Amazon, Airbnb). Συγκεκριμένα, οι κεντρικές τράπεζες δανείζουν στις πολυεθνικές, οι οποίες χρησιμοποιούν το χρήμα για να αγοράζουν τις δικές τους μετοχές στα χρηματιστήρια, με αποτέλεσμα αυτά να ανεβαίνουν την ώρα που τα κέρδη είναι στο «πάτωμα».
Πού συνίσταται η παντοδυναμία των πολυεθνικών τεχνολογικών εταιρειών; Σύμφωνα με τον Γιάνη Βαρουφάκη, οι τεχνολογικοί αυτοί κολοσσοί, οι «cloudalists» όπως τους ονομάζει, έχουν τη δύναμη, μέσω ενός αλγόριθμου, να μας εκπαιδεύουν ώστε να εκπαιδεύουμε με τη σειρά μας αενάως κι εμείς τον αλγόριθμο να μας εκπαιδεύει και να μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο όπου οι συνήθειές μας οδηγούν τον αλγόριθμο να μας δημιουργεί νέες, παρεμφερείς ανάγκες και να προτείνει μέσα ικανοποίησής τους. Παράλληλα, οι ψηφιακές αυτές εφαρμογές, χρησιμοποιώντας όλους εμάς, τους καταναλωτές που, για πρώτη φορά στην Ιστορία, παράγουμε δωρεάν το κεφάλαιο (δηλαδή τα κεφαλαιουχικά αγαθά) των τεχνολογικών εταιρειών-κολοσσών, χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες που μας παρέχουν «δωρεάν» οι ψηφιακές πλατφόρμες, δημιουργούν τεράστιες οικονομίες κλίμακας με βασικό τους όπλο τα δεδομένα, τα στοιχεία που συγκεντρώνουν.
Κλείνοντας την τοποθέτησή του, ο Γιάνης Βαρουφάκης τόνισε πως σε αυτόν τον δυστοπικό μετακαπιταλισμό που βρίθει κρίσεων, μεταξύ αυτών και την κλιματική αλλαγή, η απάντηση είναι η κατ’ αναλογία εφαρμογή του θεμελιώδους δημοκρατικού δικαιώματος «ένας άνθρωπος, μια ψήφος» ώστε κάθε εργαζόμενος, να έχει μια ψήφο και μια μετοχή και έτσι τα Διοικητικά Συμβούλια των τεχνολογικών μεγαθηρίων να μην λειτουργούν ανεξέλεγκτα, καθώς επίσης και ένα καθολικό βασικό εισόδημα ώστε όλοι να έχουμε ένα μερίδιο από τον συνολικό πλούτο της κοινωνίας.
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
