«Η σημερινή γενιά θα περάσει στην ιστορία ως η Γενιά του ’10, η γενιά της Μεγάλης Κρίσης, περίπου όπως η Γενιά του ’30 έμεινε στην παγκόσμια ιστορία μετά το μνημειώδες 1929. Η Γενιά του ’10 θα περάσει μέσα από Συμπληγάδες νέου είδους… Σήμερα που ο κόσμος του χρήματος έχει θωρακιστεί από τον κόσμο της εργασίας, θα μπορέσει η Γενιά του 10 να αντιδράσει δημιουργικά στον καιρό της Τραπεζοκρατίας;» [ΤΑ ΝΕΑ, 7 Μαΐου 2010]
Εισερχόμενοι στην τελευταία χρονιά της δεκαετίας του ’10, είναι χρήσιμο να τεθεί ξανά το ίδιο ερώτημα που έθετα τότε, μέρες πριν την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου. Ένα ερώτημα το οποίο αφορούσε τόσο την Ελλάδα όσο και την Ευρώπη, τον κόσμο όλο.
Κάθε Μεγάλη Κρίση γεννά παράδοξα. Η Γενιά του ’30 παρήγαγε τον χειρότερο πόλεμο και, παράλληλα, εντυπωσιακό πολιτισμό. Μέσα από το όνειδος της φτώχειας και του πολέμου, η Ελλάδα γέννησε γραφτά, τέχνη, θέατρο. Τον βασικό μας πλούτο. Το ίδιο και αλλού. Τα «Σταφύλια της Οργής» προίκισαν τον κόσμο, απάλυναν την πείνα και τον πόλεμο. Ίσως να βοήθησε το ότι, τότε, όλοι έζησαν στο πετσί τους την Κρίση. Ακόμα κι οι τραπεζίτες μάτωσαν τόσο που πολλοί από αυτούς έγιναν Νιου Ντήλερς.
Η Γενιά του ’10 απέφυγε τον πόλεμο, ευτυχώς. Όμως, ο κυνισμός με τον οποίο τα βάρη της Κρίσης μεταφέρθηκαν από τον κόσμο του χρήματος, που τα δημιούργησε, στον κόσμο της εργασίας, μετέτρεψε την οξεία Κρίση σε μόνιμη, σιγοβράζουσα αποτελμάτωση. Προϊόν αυτής η επελαύνουσα μισαλλοδοξία και μια σειρά από παράδοξα που μας εγκλωβίζουν στην αποτελμάτωση. Ας δούμε τρία από αυτά: ένα ελληνικό, ένα ευρωπαϊκό και, τέλος, ένα αμερικανικό.
Ξεκινώντας με την χώρα μας, είναι γεγονός ότι, τα τελευταία δύο χρόνια, όσοι «επενδυτές» αγόρασαν ελληνικά περιουσιακά στοιχεία πλούτισαν. Τα ομόλογα του δημοσίου, τα ακίνητα (ιδίως σε συγκεκριμένες περιοχές), ακόμα και τα κόκκινα δάνεια απέδωσαν ποσοστά κέρδους που δεν υπάρχουν πουθενά σ’ ένα παγκόσμιο στερέωμα με αρνητικά επιτόκια και χαμηλές αποδόσεις.
Οι κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ, μαζί με όλο το κομενταριάτο, θεωρούν αυτό το φαινόμενο απόδειξη ότι η οικονομία ανακάμπτει, ότι βγήκαμε από την Κρίση. Η πραγματικότητα όμως διαφωνεί έντονα: Το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος γίνονται ακόμα πιο δυσβάστακτα, οι τράπεζες είναι το ίδιο πτωχευμένες, οι ιδιώτες ασφυκτιούν το ίδιο, οι καθαρές επενδύσεις παραμένουν αρνητικές. Πως γίνεται μια χώρα να βουλιάζει όλο και πιο πολύ στη χρεοκοπία κι όμως οι «επενδυτές» να κερδίζουν;
Το Μέγα Ελληνικό Παράδοξο του 2020 εξηγείται αν το εξετάσουμε λίγο προσεκτικότερα. Από το 2010, το δημόσιο χρέος μεταφερόταν από τις αγορές στις πλάτες των φορολογούμενων. Ένα ελάχιστο μέρος του μένει στις αγορές χρέους. Δεν έχει λοιπόν σημασία για τους «επενδυτές» ότι το κράτος χρωστά 370 δις, που θα πρέπει να τα πληρώσει η επόμενη γενιά ελλήνων. Σημασία έχει ότι ένα ομόλογο που λήγει πριν το 2030 είναι εξασφαλισμένο μιας και θα το αποπληρώσει η τρόικα – με επιτόκιο μάλιστα θετικό (αντίθετα με τα αρνητικά επιτόκια των υπόλοιπων χωρών). Να πως γίνεται, από τη μία το κράτος να βουλιάζει στη χρεοκοπία ενώ, από την άλλη, οι «επενδυτές» να λατρεύουν τα ελληνικά ομόλογα.
Το ίδιο και με τα κόκκινα δάνεια: Μπορεί να αντανακλούν την συνολική κατάρρευση οικογενειών και επιχειρήσεων μιας χώρας. Όμως, ένα ταμείο που αγοράζει ένα, π.χ., στεγαστικό των 300 χιλιάδων ευρώ προς 25 χιλιάδες, δεν έχει παρά να κερδίσει βγάζοντας το ακίνητο σε πλειστηριασμό, ιδίως τώρα που με το νόμο ΗΡΑΚΛΗΣ της κυβέρνησης το κράτος δίνει 12 δις για να του εξασφαλίσει ένα ελάχιστο ποσοστό κέρδους. Να πως γίνεται, από τη μία τα ιδιωτικά χρέη να καταρρέουν ενώ, την ίδια στιγμή, εκείνοι που τα αγοράζουν να πλουτίζουν.
Τα παράδοξα της Κρίσης δεν σταματούν, βέβαια, στα σύνορα της Ελλάδας. Η Ευρώπη βρίθει από παράδοξα που την υπονομεύουν. Όπου και να κοιτάξουμε τα βλέπουμε. Στον οικονομικό τομέα, ποτέ στην Ιστορία η Ευρώπη δεν είχε συσσωρευμένο περισσότερο χρήμα – αποταμιεύσεις και ρευστότητα. Την ίδια στιγμή, ποτέ στην Ιστορία η Ευρώπη δεν επένδυε λιγότερα σε βασικές υποδομές, σε έρευνα και καινοτομία, στην υγεία, στην παιδεία, στον πολιτισμό της. Τα αρνητικά επιτόκια, η άνοδος της ακροδεξιάς, το ίδιο το Brexit έχουν τις ρίζες τους σε αυτή την μνημειώδη αποτυχία του ευρωπαϊκού κατεστημένου να εξισορροπήσει τις λιμνάζουσες μάζες χρήματος και των επενδύσεων στο μέλλον ανθρώπων και περιβάλλοντος.
Ως αποτέλεσμα, η Ευρώπη θυμίζει πλέον την Κίνα του 19ου αιώνα: μια αυτοκρατορία που, ενώ ήταν ακόμα πλούσια και πολύ μεγάλη για να την κατακτήσουν ξένες δυνάμεις, ήταν αρκετά αδύναμη ώστε να αποσαθρώνεται, να χάνει την αξιοπιστία της απέναντι στους πολίτες της, να γίνεται όλο και πιο ευάλωτη απέναντι σε ξένους που επιβουλεύονται τον πλούτο και την γεωγραφική της θέση. Η ειρωνεία είναι ότι, την ίδια ώρα, η Κίνα υφαρπάζει τον τέως ρόλο της Ευρώπης, με τις εταιρείες και την τεχνολογία της να επικυριαρχούν παγκοσμίως αλλά και εντός της ίδιας της Ευρώπης.
Ο κατάλογος των παραδόξων που θα στιγματίσουν το 2020 δεν θα μπορούσε να μην κλείσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες – μια χώρα που, μετά το 1971, έχτισε την κραταιότερη αυτοκρατορία πάνω σε παράδοξο μοναδικό στα ιστορικά χρονικά: Όσο αυξανόταν το έλλειμμα της χώρας (εμπορικό και κρατικού προϋπολογισμού) τόσο γιγαντωνόταν η ισχύς της! Όσο η Αμερική κατανάλωνε πιο πολλά απ’ ότι παράγονταν στο έδαφός της, τόσο πιο απαραίτητη ήταν για τις εξαγωγικές χώρες οι οποίες επέστρεφαν στη Νέα Υόρκη το 70% των κερδών τους προς… ανακύκλωση υπό την αιγίδα των τραπεζιτών.
Το Κραχ του 2008 και η διάσωση των τραπεζών από την κυβέρνηση Ομπάμα έφεραν την πλειοψηφία σε απόγνωση, με το θυμό τους να φέρνει τον κ. Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Κι έτσι ερχόμαστε στην τελευταία έκφανση του παραδόξου: Όσο περισσότερο πείθονται οι οπαδοί του Αμερικανού Προέδρου ότι είναι βάναυσος και απολίτιστος, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες επανεκλογής του από θυμωμένους ψηφοφόρους που, όπως και στην περίπτωση του Brexit, απλά θέλουν να τιμωρήσουν το κατεστημένο.
Τα περιθώρια υγειούς αντίδρασης στένεψαν. Το 2020 απαιτεί κάτι καλύτερο από τη Γενιά του 10. Απ’ όλους μας.
Γιάνης Βαρουφάκης
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” στις 4 Ιανουαρίου 2020
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
