Στο podcast Escaped Sapiens με οικοδεσπότη τον Shane Farnsworth μίλησε ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 και συνιδρυτής του DiEM25 και της Προοδευτικής Διεθνούς Γιάνης Βαρουφάκης για το τι είναι το χρήμα και ποιος κυβερνά τελικά τον κόσμο: οι πολιτικοί, οι πολυεθνικές, τα κοινωνικά δίκτυα ή οι τεχνολογικοί κολοσσοί;
Με εφαλτήριο τον ορισμό του Καρλ Μαρξ για το χρήμα ως η «αλλοτριωμένη ικανότητα του ανθρωπίνου γένους» ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25 αναφέρθηκε στις δύο επικρατέστερες θεωρήσεις του χρήματος, εκείνη που το θεωρεί προϊόν και εκείνη που το θεωρεί μεταβιβάσιμη μορφή χρέους. Στο ερώτημα, λοιπόν, αν το χρήμα είναι ένα πράγμα ή μια υπόσχεση (χρέος), ο Γιάνης Βαρουφάκης απαντά πως είναι και τα δύο. Η οικονομική κρίση επισυμβαίνει όταν ουσιαστικά δεν μπορούμε να κρατήσουμε μια υπόσχεση που έχει δοθεί, να ανταποκριθούμε στο χρέος (με την έννοια πως το χρέος αφορά στη ρευστότητα ενός οικονομικού συστήματος). Άλλοτε οι αιτίες μιας κρίσης αφορούσαν σε πόλεμο, λοιμό, κακοκαιρία, σεισμό και όχι σε κατάρρευση των ίδιων των οικονομικών δυνάμεων, πράγμα που οφείλεται στον καπιταλισμό.
Στην εποχή της φεουδαρχίας επικρατούσε η γραμμική σειρά Παραγωγή-Διανομή (μέσω της νομιμοποιημένης κλοπής μέρους της παραγωγής για να δοθεί στον φεουδάρχη)-Χρηματικοποίηση (πώληση τμήματος της παραγωγής που ο φεουδάρχης δεν κατανάλωνε). Με την έλευση του καπιταλισμού και συνακόλουθα τη δημιουργία της εργατικής τάξης η σειρά αυτή αντιστράφηκε και εμφανίστηκε η έννοια του χρέους, καθώς έπρεπε εκείνοι που εκμεταλλεύονταν τη γη να δανειστούν προκειμένου αφενός να πληρώσουν προκαταβολικά τους μισθούς των εργατών και να ξεκινήσει η παραγωγή και αφετέρου να πληρωθεί και ο ιδιοκτήτης της γης την οποία επινοικίαζαν προς εκμετάλλευση οι πρωτο-καπιταλιστές. Εμφανίζονται έτσι οι τραπεζίτες ως οι προμηθευτές ρευστότητας του νέου αυτού συστήματος, το οποίο όσο καλύτερα πήγαινε, τόσο μεγιστοποιούνταν και τα μερίδια των τραπεζών. Με άλλα λόγια, ποια είναι η δουλειά των τραπεζιτών; Να αποσπούν αξία από το μέλλον, η οποία ακόμα δεν έχει παραχθεί και την φέρνουν στο παρόν για να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή που θα δημιουργήσει τις αξίες του μέλλοντος. Όταν η παραγωγή δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις μελλοντικές αξίες που είχαν αποσπάσει οι τραπεζίτες, τότε ξέσπασε η οικονομική κρίση.
Το 2008 τα χρέη αυτά έφτασαν να είναι μη βιώσιμα και ενώ, σύμφωνα με τον Γραμματέα του ΜέΡΑ25, η μόνη λύση είναι η διαγραφή τους ή η συνεχής μετακύλισή τους, αποφασίστηκε να τυπωθεί χρήμα από τις κεντρικές τράπεζες για να σωθούν οι τραπεζίτες-εκείνοι που δημιούργησαν την κρίση χρέους- και όχι για να αποπληρωθούν τα χρέη, με αποτέλεσμα, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Γιάνης Βαρουφάκης, από το 2008 και μετά να έχουμε 13 χρόνια σοσιαλισμού για τους τραπεζίτες και σκληρής λιτότητας για τον υπόλοιπο κόσμο. Την ίδια στιγμή οι λίγοι προνομιούχοι που ευνοούνται από την κρίση παίρνοντας τα χρήματα που τυπώνουν οι κεντρικές τράπεζες δεν προχωρούν σε επενδύσεις καθώς ο κόσμος δεν έχει να αγοράσει λόγω της σκληρής λιτότητας με αποτέλεσμα να πρέπει να συνεχίζεται η τροφοδότησή τους από τις κεντρικές τράπεζες αφού δεν μπορούν να βγάλουν κέρδος από τους πολίτες. Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε μέχρι την πανδημία. Ποια η εναλλακτική; Αρχικά, από τη στιγμή που, με βάση το υφιστάμενο σύστημα, οι τράπεζες έχουν το μονοπώλιο των συναλλαγών των πολιτών, δεν μπορείς να τις αφήσεις να καταρρεύσουν. Αλλά «άλλο είναι να σώσεις τις τράπεζες και άλλο να σώσεις τους τραπεζίτες.» Οπότε με αλλαγή μετόχων και διοικητικών συμβουλίων προχωράς σε εθνικοποίηση και διάσωση των τραπεζών. Κάτι αντίστοιχο είχε κάνει το 1998 η Νότια Κορέα και το 1992 η Σκανδιναβία, οι οποίες διέσωσαν τις τράπεζες και όχι τους τραπεζίτες και τις πούλησαν κατόπιν σε νέους ιδιώτες. Και δεύτερον, τα χρήματα που τύπωσαν οι κεντρικές τράπεζες θα έπρεπε να είχαν δοθεί στον κόσμο, κάτι αντίστοιχο με αυτό που έκανε ο Ντόναλντ Τραμπ και συνέχισε ο Τζο Μπάιντεν, αλλά και η κυβέρνηση της Αυστραλίας το 2009, και έτσι δεν θα είχε ξεφύγει σε τέτοιο βαθμό ο πληθωρισμός.
Στο ερώτημα γιατί η Ευρώπη υπολείπεται της Αμερικής σε τεχνολογικούς κολοσσούς, ο Γιάνης Βαρουφάκης επικεντρώθηκε στο μέγεθος της ηπείρου, την εύρωστη αμερικανική οικονομία, την αγγλική γλώσσα (που χρησιμοποιείται από όλους) και βέβαια στο γεγονός πως ήταν οι πρώτοι που το σκέφτηκαν και το υλοποίησαν, αξιοποιώντας τα προαναφερθέντα. Μόνο η Κίνα έχει αναπτύξει τη δική της τεχνολογία ως απότοκο της πολιτικής της απόφασης να παραμείνει αυτόνομη, κάτι που ποτέ δεν προσπάθησε να κάνει και αντικειμενικά ούτε θέλησε να πράξει συντονισμένα η Ευρώπη (μολονότι συνολικά ανταγωνιστική της Αμερικής σε μέγεθος, πλούτο και τεχνολογικά μυαλά), αν και τώρα προσπαθεί να παρέμβει (μέσω προστίμων κλπ) στον τρόπο λειτουργίας των κοινωνικών δικτύων. Μάλιστα σχολίασε πως η ΕΕ έχει αποτύχει γενικώς να ανταποκριθεί στις μεγάλες προκλήσεις της εποχής, όπως η τεράστια τραπεζική κρίση του 2008, η επένδυση σε πράσινη ενέργεια-δεν υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική- και στην τεχνητή νοημοσύνη. Το μόνο που κάνει η ΕΕ είναι να εκμεταλλεύεται αυτά που οι άλλοι παράγουν ενώ η ίδια δεν έχει καμία διάθεση αλλά και δυνατότητα, λόγω του τρόπου που έχει δομηθεί, επένδυσης σε ουσιαστική νεοφυή επιχειρηματικότητα. Τι είναι αυτό που έχει η Αμερική και δεν έχει η ΕΕ; Κοινό χρέος που είναι αυτό που οδηγεί σε χάραξη κοινής πολιτικής.
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Γραμματέας του ΜέΡΑ25, κατά την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ στην οποία βασίζεται το ευρώ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ετέθη, εκ μέρους του Ζακ Ντελόρ, η τεράστια σημασία να έχει η ευρωζώνη δύο βασικούς πυλώνες, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που θα εξασφάλιζε τη σταθερότητα και ένα είδους Υπουργείο Επενδύσεων που θα δανειζόταν εκ μέρους όλης της Ευρωζώνης για να προχωρά σε επενδύσεις και άρα ανάπτυξη. Αυτό θα προϋπόθετε πολιτική ένωση, καθώς το κοινό χρέος σημαίνει κοινούς κανόνες, κοινή κοινοβουλευτική διαδικασία. Ο Γάλλος Πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν απάντησε πως αυτό όντως ήταν αυτό που έπρεπε να γίνει, αλλά δεδομένων των δυνατοτήτων τότε, επέλεξε να προχωρήσει μόνο στη νομισματική ένωση και «όταν θα ξεσπάσει η επόμενη μεγάλη οικονομική κρίση, οι διάδοχοί μας θα έχουν να επιλέξουν μεταξύ της κατάρρευσης της ευρωζώνης ή της ομοσπονδοποίησής της.» Στο σημείο αυτό ο Γιάνης Βαρουφάκης αναφέρθηκε στον οικονομολόγο Νίκολας Κάλντορ ο οποίος, τον Απρίλιο του 1971, είχε ήδη προβλέψει πως μια νομισματική ένωση χωρίς κοινή πολιτική θα οδηγήσει σε τεράστια οικονομική κρίση που θα καταστήσει αδύνατη μετά την όποια ουσιαστική ένωση των ευρωπαϊκών χωρών, και η ιστορία έδειξε πως είχε δίκιο.
Κλείνοντας, στο ερώτημα ποιος έχει σήμερα την εξουσία, ο Γιάνης Βαρουφάκης απάντησε πως στην καπιταλιστική και μετακαπιταλιστική εποχή η δύναμη έχει συγκεντρωθεί στα χέρια ελάχιστων που είναι εγκλωβισμένοι να το υπηρετούν, ιδίως καθώς πλέον έχουν καταστεί οι ίδιοι υπηρέτες των μηχανών και της τεχνολογίας που δημιούργησαν με την προοπτική να τους υπηρετούν εκείνες. Τέλος αναφορικά με την δύναμη που είχε ο ίδιος την περίοδο που ήταν Υπουργός Οικονομικών της πλέον χρεοκοπημένης χώρας στον κόσμο, της Ελλάδας ο Γιάνης Βαρουφάκης απάντησε ξεκάθαρα πως η μόνη του δύναμη ήταν η άρνησή του να υπογράψει οτιδήποτε θα σήμαινε περαιτέρω εγκλωβισμό της χώρας σε καθεστώς μόνιμης χρεοδουλοπαροικίας και παρατεταμένης σκληρής λιτότητας. Αυτός ήταν εξαρχής ο λόγος εμπλοκής του στην πολιτική το 2015 και μόλις θα επιτύγχανε αυτό (ή όταν δεν θα του το επέτρεπαν, όπως τελικά συνέβη) η κυβερνητική του συμμετοχή θα ολοκληρωνόταν, καθώς ποτέ δεν ήταν αυτοσκοπός η θέση αλλά η απελευθέρωση της χώρας από το καθεστώς χρεοδουλοπαροικίας που την έχουν καταδικάσει οι μνημονιακές κυβερνήσεις.
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
