Οι προκαταλήψεις εις βάρος των ατόμων με αναπηρία ανήκουν στο κοινωνικό απόθεμα των στερεοτυπικών προτύπων που μαθαίνουν και βιώνουν τα παιδιά κατά τη διάρκεια της κοινωνικοποίησή τους στην κοινωνία, στο σχολείο και στην οικογένεια. Αντίστοιχες αντιλήψεις και στάσεις αντανακλώνται σε ταινίες και παραμύθια, στα οποία σωματικές διαφορές χαρακτηρίζουν συχνά το «κακό». Η μάγισσα στο παραμύθι «Χάνσελ και Γκρέτελ» έχει καμπούρα και είναι άσχημη. Σωματικές διαφορές αντιμετωπίζονται επιτιμητικά. Το καλό, ωστόσο, είναι συχνά έκφραση του κυρίαρχου ιδανικού της ομορφιάς, είτε πρόκειται για την όμορφη πριγκίπισσα σε ένα παραμύθι ή για τη διάσημη γυναίκα σε ταινία του Hollywood. Η διαφήμιση και το προϋποτιθέμενο επαγγελματικό προφίλ για την επαγγελματική επιτυχία απαιτούν το ιδανικό του υγιή, του όμορφου και του ισχυρού. Μια άλλη ομάδα αρνητικών στάσεων και αντιλήψεων, η οποία καλύπτει ένα πολύ διαφοροποιημένο φάσμα φαινομένων, είναι και τα στερεότυπα για τα άτομα με αναπηρία. Τα στερεότυπα είναι εντυπωσιακά ομοιόμορφες, ποικίλες χειρονομίες, εκφράσεις του προσώπου, στάσεις ή κινήσεις που διατηρούνται και επαναλαμβάνονται συνεχώς χωρίς σεβασμό και χωρίς επαρκή γνώση της κατάστασης. Όσον αφορά τα άτομα με αναπηρία παρατηρούμε στερεότυπα που συνδέονται με την κίνηση, τον τόπο διαμονής, τη γλώσσα και τη μουσική. Η ομαλότητα συγκρούεται με την αναπηρία, είναι μια κοινωνική συμφωνία και δεν είναι φυσικό. Έτσι, διαφέρει η αυτο-εικόνα πολλών ατόμων με αναπηρία από την άποψη της πλειονότητας του πληθυσμού.
Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι, ή περίπου το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει με αναπηρία. Μεταξύ 110 και 190 εκατομμύρια άτομα ζουν με σοβαρούς λειτουργικούς περιορισμούς. Άτομα με ειδικές ανάγκες αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια κυρίως κοινωνικού χαρακτήρα. Οι έχοντες αναπηρικά αμαξίδια το βιώνουν καθημερινά. Η αρχιτεκτονική των πόλεων είναι προσανατολισμένη προς τα άτομα χωρίς αναπηρία, παρά τις πολλές βελτιώσεις τα τελευταία χρόνια.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ψήφισε στις 13 Δεκεμβρίου 2006 τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία με σκοπό την προώθηση, την προστασία και τη διασφάλιση της πλήρους και ισότιμης απόλαυσης όλων των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών από όλα τα ΑμεΑ και την προώθηση του σεβασμού της εγγενούς αξιοπρέπειας (άρθρο 1). Αυτό ήταν απαραίτητο, διότι είχε διαπιστωθεί ότι οι ισχύουσες Συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν προστάτευαν επαρκώς τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Στην Ελλάδα τα ΑμΕΑ αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού. Το να τους επιτρέψουμε να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνική ζωή είναι μια εντολή δικαιοσύνης για το ΜέΡΑ25 και ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Δεν θα πρέπει πλέον να ενταχθούν σε μια κοινωνία «ατόμων χωρίς αναπηρίες», αλλά όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες και σε όλα τα δρώμενα της κοινωνίας, θα πρέπει να έχουν «πλήρη και ισότιμη αναγνώριση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών». Ακόμη και αν έχουν αναπτυχθεί προγράμματα ένταξης, η πλήρη συμπερίληψη προχωρεί με αργά βήματα, ειδικά στον τομέα της εκπαίδευσης: ο αποκαλούμενος όρος «αποκλεισμός», ο οποίος καλύπτει το ποσοστό των μαθητών εκτός του γενικού σχολικού συστήματος, παρέμεινε σχεδόν ο ίδιος. Η κατάσταση αυτή εμφανίζεται ακόμα χειρότερη στους τομείς της διαβίωσης και της εργασίας. Αυτό δεν μπορεί να είναι αποδεκτό, δεδομένης της σημασίας που έχει η ζωή και η εργασία για μια αυτο-προσδιοριζόμενη ζωή και κοινωνική αναγνώριση. Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει έλλειψη πολιτικής βούλησης και θάρρος για την πλήρη εφαρμογή της Σύμβασης στην Ελλάδα. Σε όλα τα επίπεδα, η πολιτική πρέπει να δώσει μεγαλύτερη προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με ειδικές ανάγκες.
Βασίλης Πανταζής, Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλους του Τομέα Δικαιωμάτων ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
