Περίπου 190 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν εκτός της χώρας προέλευσής τους. Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες εμπλουτίζουν τις κοινωνίες στον κοινωνικό, πολιτισμικό, πνευματικό και οικονομικό τομέα. Υπάρχουν όμως και αρνητικές πτυχές του φαινομένου της μετανάστευσης, όπως η σχολική αποτυχία στους νεαρούς μετανάστες, η ανεργία μεταξύ των μεταναστών και, φυσικά, η μη «ελεγχόμενη» μετανάστευση. Τέτοιες προκλήσεις μπορούν να μετατρέψουν το κοινωνικό φαινόμενο της μετανάστευσης σε «πολιτικό αλεξικέραυνο» και έντονο θέμα συζήτησης.
Τα κράτη έχουν επανειλημμένα προσπαθήσει να ελέγξουν τη μετανάστευση με νόμους, ενώ σε επίπεδο πολιτικών συζητήσεων τίθεται εκτενώς το θέμα της μετανάστευσης και της ένταξης των μεταναστών. Γεγονότα και απόψεις για τις παγκόσμιες τάσεις της μεταναστευτικής ροής και το θέμα ασύλου βρίσκονται στο προσκήνιο των συζητήσεων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σημαντική κινητήρια δύναμη για τη μετανάστευση αποτελεί η παγκοσμιοποίηση, ο αντίκτυπος της οποίας έχει ως αποτέλεσμα, αρχικά, όλα τα κράτη να επιδιώκουν τον έλεγχο της μετανάστευσης. Η ένταση του ελέγχου είναι πράγματι διαφορετική και μερικά κράτη είναι πιο ανοιχτά στη μετανάστευση από άλλα. Ωστόσο, ισχύει το γεγονός ότι κάθε κράτος ελέγχει αυστηρά τα σύνορά του και κανένα κράτος δεν έχει ως στόχο την πολιτική των ανοικτών συνόρων. Κατά δεύτερον, οι άνθρωποι δεν μεταναστεύουν μόνο για οικονομικούς λόγους, διότι οι πρόσφυγες αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της παγκόσμιας μετανάστευσης. Δεν εγκαταλείπουν την πατρίδα τους πρωτίστως για μια καλύτερη ζωή για τους ίδιους και την οικογένειά τους, αλλά και επειδή αναζητούν προστασία από την καταπίεση και τις διώξεις.
Η Ελλάδα έχει γίνει η πύλη προς την Ευρώπη για χιλιάδες ανθρώπους, που αναζητούν προστασία. Προσπαθώντας να ξεφύγουν από τον πόλεμο και τις διώξεις, έρχονται στην Ελλάδα κυρίως από τη Συρία, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Μεταξύ των ανθρώπων αυτών είναι και πολλοί ανήλικοι αλλά και έγκυες γυναίκες και ηλικιωμένοι. Η δοκιμασία γι’ αυτούς τους ανθρώπους δεν έχει τελειώσει, διότι η άφιξή τους στην Ελλάδα δεν σημαίνει ούτε προστασία ούτε ασφάλεια. Συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπερπλήρη κέντρα «φιλοξενίας» και έλλειψη ενός αποτελεσματικού συστήματος παροχής ασύλου είναι εικόνες μέσα από τις οποίες βλέπει κάποιος την ευρωπαϊκή πραγματικότητα.
Το μεταναστευτικό κύμα αυξάνει στο σύνολό του και σε πολλές χώρες επικρατεί η αντίληψη ότι οι ευκαιρίες και οι προκλήσεις που απορρέουν από αυτήν μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω εντονότερης διεθνούς συνεργασίας.
Οι δυνατότητες της πολιτικής, κοινωνικής, επαγγελματικής και πολιτισμικής συμμετοχής των μεταναστών αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις για τις διαδικασίες ένταξής τους. Καταρχήν παρέχεται η δυνατότητα στους μετανάστες να συμμετέχουν ως ενεργά μέλη στην πολιτική του κάθε κράτους. Η αναγνώριση των δικαιωμάτων των μεταναστών αποσκοπεί στην εξάλειψη των ανισοτήτων. Σεβασμός και αναγνώριση των πολιτισμικών στοιχείων μιας άλλης κουλτούρας δεν σημαίνει βεβαίως αποδοχή, χωρίς κριτική, όλων των κανόνων αυτής της κουλτούρας: Σε «πολυπολιτισμικές» κοινωνίες μπορεί το σύνταγμα του κράτους δικαίου να ανεχθεί μόνο τρόπους ζωής, οι οποίοι συνδέονται με μη φονταμενταλιστικές παραδόσεις, «διότι η νομικά ισότιμη συνύπαρξη αυτών των τρόπων ζωής επιδιώκει την αμοιβαία αναγνώριση των διαφορετικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών των μελών» (Habermas 1993). Κατόπιν τούτου, η αναζήτηση κοινών κριτηρίων εκτίμησης και αξιολόγησης θεωρείται αναγκαία. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παρέχουν τέτοια κριτήρια.
Η ένταξη σε ένα σύγχρονο κράτος με δημοκρατικό καθεστώς μπορεί να δημιουργήσει μια διαλογική κατάσταση, όπου οι αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων γίνονται κοινός παρονομαστής για όλες τις ομάδες και τα άτομα που συνθέτουν το κράτος. Για να είναι συμπαγής έστω και λίγο αυτού του είδους η κοινωνία, είναι απαραίτητοι κοινοί παρονομαστές. Η αναγνώριση της πολιτισμικής πολλαπλότητητας που δεν συγκρούεται με τις αρχές των οικουμενικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων μπορεί να δημιουργήσει ένα πρότυπο κράμα. Η «ολοκληρωτική» μη αναγνώριση των πολιτισμικών στοιχείων της κάθε κουλτούρας είναι που οδηγεί στην εθνικιστική έξαρση και τον φονταμενταλισμό και όχι η αναγνώριση των στοιχείων αυτών που καθιστούν τα άτομα ικανά να συμμετέχουν ενεργά στο σύγχρονο κράτος.
του Βασίλη Πανταζή
Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
