Σε μια κατάμεστη αίθουσα στο Oxford Union, ο γραμματέας του ΜέΡΑ25 Γιάνης Βαρουφάκης κατέρριψε ένα προς ένα τα επιχειρήματα του κατεστημένου των Βρυξελλών και της Φρανκφούρτης, δεχόμενος πολύλεπτο standing ovation από το κοινό.

Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Στις 18 Οκτωβρίου ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόφσκις έδωσε ομιλία στο Oxford Union, υποστηρίζοντας τη θέση πως το Ευρώ είναι πιο ισχυρό από ποτέ, χρησιμοποιώντας τη χώρα του, τη Λετονία, ως παράδειγμα οικονομίας που ευνοήθηκε από το Ευρώ. Να επισημάνουμε σε αυτό το σημείο πως η Λετονία έχει χάσει το 20% του πληθυσμού της – νέους κατά συντριπτική πλειοψηφία – εξαιτίας της μετανάστευσης των κατοίκων της, που εγκαταλείπουν τη χώρα αναζητώντας εργασία στο εξωτερικό.

Ο κ.Ντομπρόφσκις έθεσε τρία σημεία για να υποστηρίξει την άποψή του: πρώτον ότι οι Ευρωπαίοι που ζουν και εργάζονται υπό το Ευρώ βρίσκονται σε καλύτερη μοίρα από ότι αν δεν είχαν υιοθετήσει το Ευρώ, δεύτερον ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης το Ευρώ αποδείχτηκε σημαντικό εργαλείο για να ξεπεραστεί η κρίση και τρίτον, πως το Ευρώ σήμερα είναι ισχυρότερο από ποτέ. Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν στάθηκε ιδιαίτερα στην άποψη πως το κοινό νόμισμα απέτρεψε μια κούρσα νομισματικών υποτιμήσεων προς άγρα ανταγωνιστικότητας, που θα οδηγούσαν σε αύξηση του πληθωρισμού.

Ο Γιάνης Βαρουφάκης στη δική του ομιλία στο Oxford Union, στα πλαίσια ενός ετεροχρονισμένου debate με τον αντιπρόεδρο της Κομισιόν, αντέκρουσε τα καταφανώς έωλα επιχειρήματα του κ.Ντομπρόφσκις, υποστηρίζοντας τη θέση πως η Ευρωζώνη είναι πιο προβληματική από ποτέ.

Η αλήθεια που βιώνουν οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι πολύ διαφορετική από την εικόνα που παρουσίασε ο κ.Ντρομπρόφσκις. Το Ευρώ όχι μόνο δεν βελτίωσε τις ζωές των Ευρωπαίων αλλά οδήγησε σε μια ιστορική ήττα του Ευρωπαϊκού καπιταλισμού, με την στρεβλή αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης να διογκώνει τα μέγιστα τις συνέπειες της κρίσης του 2008: όταν οι κυβερνήσεις και οι τράπεζες άρχισαν να πέφτουν στον φαύλο κύκλο της ύφεσης και της χρεοκοπίας, οι κανόνες και ο σχεδιασμός της Ευρωζώνης διασφάλισαν ότι η χρηματοπιστωτική κρίση θα οδηγούσε νομοτελειακά στο να χαθεί μια ολόκληρη γενιά καθώς και στην αποδόμηση της ευρωπαϊκής ιδέας και εγχειρήματος.

Το ισχυρό Ευρώ

Καταρχάς ας ξεπεράσουμε ένα συνηθισμένο επιχείρημα της πλευράς Ντομπρόφσκις: ότι το Ευρώ είναι ένα ισχυρό και σταθερό νόμισμα έναντι του δολαρίου και της στερλίνας. Η απάντηση προκύπτει μέσα από ένα παράδοξο: όσο πιο κοντά στη διάλυση βαίνει η Ευρωζώνη, τόσο αυξάνεται η ισοτιμία του Ευρώ. Ο λόγος είναι πως σε μια διάλυση της ΕΖ και επιστροφής στα εθνικά νομίσματα, υπάρχει ένα νόμισμα που θα ανατιμηθεί δυσανάλογα σε σχέση με τα υπόλοιπα: το γερμανικό μάρκο. Ο λόγος για αυτό είναι το τεράστιο εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας. Η οικονομία αυτή εξάγει πολλά περισσότερα από όσα εισάγει. Παρολαυτά διατηρεί με το Ευρώ μια σχετικά ανταγωνιστική ισοτιμία έναντι των λοιπών ισχυρών νομισμάτων ακριβώς επειδή το μοιράζεται με ελλειμματικές οικονομίες. Μια διάλυση της ΕΖ επομένως θα ανατιμούσε το όποιο εθνικό νόμισμα της γερμανικής οικονομίας. Όσο λοιπόν πιο ισχυρή η πιθανότητα διάλυσης της Ευρωζώνης, τόσο αυξάνεται η ζήτηση του “γερμανικού ευρώ”, δηλαδή των καταθέσεων σε γερμανικά τραπεζικά ιδρύματα, γεγονός που δημιουργεί εκροές καταθέσεων από τις υπόλοιπες χώρες της ΟΝΕ, ενισχύοντας τις φυγόκεντρες, διαλυτικές δυνάμεις της νομισματικής ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, το ισχυρό Ευρώ είναι απολύτως συνεπές με τον κατακερματισμό της Ευρωζώνης.

Success story

Το success story του Ευρώ που υποστηρίζει ο κ. Ντομπρόφσκις – μιλώντας εξ ονόματος του κατεστημένου των Βρυξελλών – στηρίζεται πάνω σε τρεις ισχυρισμούς:

• το Ευρώ εξαλείφει τα κόστη των συναλλαγών
• φέρνει την σύγκλιση – οικονομική και κοινωνική – των χωρών που μοιράζονται το ίδιο νόμισμα και την αποφυγή του ανταγωνισμού των συνεχών νομισματικών υποτιμήσεων
• και τέλος, οδηγεί εγγύτερα στην πολυπόθητη πολιτική ένωση

Ας αναρωτηθούμε τι από αυτά έχει πραγματοποιηθεί;

Τα κόστη συναλλαγών μεταξύ των χωρών-μελών της ΟΝΕ όντως εξαλείφθηκαν. Αλλά πόσο σημαντικό ήταν αυτό το κόστος; Ελάχιστο είναι η απάντηση. Διαφορετικά, χώρες όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία, ο Καναδάς και οι ΗΠΑ, η Νορβηγία και η Σουηδία θα είχαν σχηματίσει νομισματικές ενώσεις μεταξύ τους. Αυτά τα ζεύγη χωρών βρίσκονται πολύ πιο κοντά πολιτισμικά και οικονομικά και συναλλάσσονται πολύ περισσότερο μεταξύ τους από ότι η Ελλάδα με την Πορτογαλία ή η Σλοβακία με την Ιρλανδία. Ο πραγματικός στόχος του Ευρώ ήταν να φέρει τη σύγκλιση μεταξύ των χωρών ως το πρώτο βήμα προς την πολιτική ένωση. Σύμφωνα με αυτό το κριτήριο, το Ευρώ αποδείχτηκε καταστροφικό.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της Τσεχίας και της Ελλάδας. Ή της Ουγγαρίας και της Πορτογαλίας. Και οι τέσσερις αυτές χώρες είναι στην ΕΕ αλλά μόνο μία από κάθε ζεύγος είναι στην Ευρωζώνη. Εξετάζοντας τις άμεσες ξένες επενδύσεις στις χώρες αυτές – Ελλάδα και Πορτογαλία – από τις πλουσιότερες οικονομίες της Ευρωζώνης, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, η αποτυχία του Ευρώ προς τον σκοπό της σύγκλισης είναι έκδηλη. Η σύγκλιση είναι περισσότερο εμφανής ανάμεσα στη Γερμανία και την Ολλανδία από τη μία, και στις χώρες μη μέλη της ΕΖ όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία από την άλλη. Για παράδειγμα, το κατά κεφαλήν εισόδημα στη Τσεχία ήταν στο 18% του αντίστοιχου γερμανικού το 1995, ενώ σήμερα είναι στο 48%. Παράλληλα, το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα έπεσε από το 46% του αντίστοιχου γερμανικού το 1995, στο 40% σήμερα. Με άλλα λόγια, ακόμα και με τα ίδια τα κριτήρια της ΕΕ, το ευρώ αποδείχτηκε τουλάχιστον ανούσιο.

Tο Ευρώ ως καταλύτης διαίρεσης των χωρών μεταξύ τους και εμβάθυνσης της ανισοκατανομής του εισοδήματος εντός κάθε χώρας

Το Ευρώ διαιρεί τις χώρες και τους πολίτες των χωρών. Πριν την εισαγωγή του το 2000, τα πραγματικά εισοδήματα των Ευρωπαίων και η αγοραστική τους δύναμη συνέκλιναν. Από την εισαγωγή του και μετά, η αποπληθωρισμένη κατά κεφαλήν κατανάλωση στη Γερμανία αυξήθηκε κατά 10% ενώ στις Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα μειώθηκε κατά 11%, 12% και 26% αντίστοιχα. Όμως η μεγαλύτερη ίσως αποτυχία του Ευρώ είναι η δυναμική του να διαιρεί τις κατά τόπους κοινωνίες, εμβαθύνοντας την ανισοκατανομή του εισοδήματος, την ταξικότητα. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Γερμανίας, μιας χώρας που συνολικά έχει ωφεληθεί από το Ευρώ, βρισκόμενη τώρα με τετραπλό πλεόνασμα: στο εμπορικό ισοζύγιο, στην εισροή κεφαλαίων από όλη την Ευρώπη – στα πλαίσια αυτού που αναφέραμε παραπάνω για το γερμανικό μάρκο σε μια ενδεχόμενη διάλυση της ΕΖ, με επιχειρήσεις που είναι καθαροί αποταμιευτές και τέλος με δημοσιονομικό πλεόνασμα. Παρολαυτα, οι εισοδηματικές ανισότητες στη Γερμανία αυξήθηκαν στην εποχή του Ευρώ με ταχύτερους ρυθμούς από κάθε άλλη χώρα, με τον μισό πληθυσμό της Γερμανίας να βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε χειρότερη θέση από ότι ήταν το 2000.

Γιατί συμβαίνουν αυτά;

Επειδή το Ευρώ σχεδιάστηκε στα μεσοπολεμικά πρότυπα του Κανόνα Χρυσού. Και όπως ο Κανόνας Χρυσού προκάλεσε μεγάλης κλίμακας ροές χρήματος από τις πλεονασματικές χώρες στις ελλειμματικές, δημιουργώντας πιστωτικές φούσκες, ακριβώς το ίδιο συνέβη και στην ΕΖ. Σαν τον Κανόνα Χρυσού, έτσι και η Ευρωζώνη, είναι νομισματικά συστήματα ανίκανα να αντιμετωπίσουν κρίσεις όπως του 1929 ή του 2008, του ‘29 της εποχής μας.

Η νομισματική ένωση δεν μπορεί να προηγείται της πολιτικής

Όλα αυτά άραγε δεν ήταν ορατά από εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις στην Ευρώπη; Για την πλειοψηφία τους δεν ήταν. Κάποιοι λίγοι “πεφωτισμένοι”, όπως ο Φρανσουά Μιτεράν, αντιλαμβάνονταν ότι όπως σχεδιαζόταν η νομισματική ένωση, προσομοίαζε με ένα αυτοκίνητο που του αφαιρείς τα αμορτισέρ, τον μηχανισμό δηλαδή που απορροφά τους κραδασμούς. Όμως, αυτός και ο Χέλμουτ Κολ, που ήθελαν την πολιτική ένωση αλλά δεν είχαν τη δύναμη να την επιβάλλουν, θεωρούσαν πως η αναπόφευκτη κρίση που θα έφερνε το κοινό νόμισμα, θα ανάγκαζε τους διαδόχους τους να κινηθούν με βήμα ταχύ προς την κατεύθυνση της πολιτικής ένωσης.

Μιτεράν και Κολ δεν είχαν διαβάσει το περίφημο άρθρο του Νικολάς Καλντόρ στον New Statesman (1971), που προειδοποιούσε τους Ευρωπαίους ηγέτες πως είναι επικίνδυνο να πιστεύει κανείς ότι η νομισματική και οικονομική ένωση μπορούν να προηγηθούν της πολιτικής. Αυτό για το οποίο ουσιαστικά προειδοποιούσε ο Καλντόρ ήταν πως η νομισματική ένωση από μόνη της θα δημιουργούσε νομοτελειακά μια τεράστια κρίση που θα δηλητηρίαζε τις δημοκρατίες μας, κάνοντας τους πολίτες να αποστρέφονται την περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση – την πολιτική ένωση – καθιστώντας μόνους ωφελούμενους πολιτικά από το Ευρώ τους ρατσιστές και τους αποδομητές της Ευρωπαϊκής ιδέας.

Εσωτερική υποτίμηση: η νεοφιλελεύθερη επιλογή

Ο κ.Ντομπρόφσκις μας είπε πως το Ευρώ βοήθησε την Ευρώπη να αποφύγει τον ανταγωνισμό της νομισματικής υποτίμησης. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική. Η Ευρωζώνη υποβλήθηκε στη χειρότερη μορφή ανταγωνιστικής υποτίμησης: στην εσωτερική υποτίμηση, εκείνη δηλαδή που δεν έχει να κάνει με υποτίμηση του νομίσματος αλλά των μισθών και των τιμών των ακινήτων. Η εσωτερική υποτίμηση για την οποία είναι τόσο περήφανος ο κ.Ντομπρόφσκις, πυροδότησε τεράστιες αποπληθωριστικές δυνάμεις, οδηγώντας την ΕΚΤ στην ποσοτική χαλάρωση και στα αρνητικά επιτόκια, που με τη σειρά τους απαξίωσαν την κ.Μέρκελ στη Γερμανία καθώς έτρωγαν τις καταθέσεις των γερμανών πολιτών και των ασφαλιστικών τους ταμείων. Η επιλογή, πέρα από κοινωνικά επιζήμια, είναι αυτοκαταστροφική ακόμα και για εκείνους που υποτίθεται πως υπηρετεί. 

Η Ευρωζώνη σήμερα είναι πιο προβληματική από ποτέ.

Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.