Αναγνώριση των δικαιωμάτων όλων των παιδιών στο σχολείο

Ανακοινώσεις ΜέΡΑ25
21 Νοέ, 2018

Οι κοινωνικοπολιτισμικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία δεν άφησαν ανεπηρέαστο το ελληνικό σχολείο. Το σχολείο στην Ελλάδα έγινε μια διεθνής υπόθεση. Δεν υπάρχει καμία βαθμίδα, στην οποία τα παιδιά είναι ελληνικής προέλευσης, με ελληνική ιθαγένεια και ελληνική μητρική γλώσσα. Σε όλους τους τύπους σχολείων που υπάρχουν στην Ελλάδα (νηπιαγωγείο, δημοτικό σχολείο, γυμνάσιο, λύκειο, ειδικά σχολεία), φοιτούν και παιδιά με άλλη ιθαγένεια και μητρική γλώσσα, με άλλη πρωτογενή κοινωνικοποίηση και άλλη αυτοαντίληψη.

Για αυτήν την πολιτισμική πολυμορφία στην τάξη, το σχολείο στην Ελλάδα δεν είναι προετοιμασμένο. Ακόμα, ισχύει ως κανόνας o μονογλωσσικός και ο μονοπολιτισμικός προσανατολισμός των αναλυτικών προγραμμάτων και περιεχομένων των σχολικών εγχειριδίων. Επίσης, επικρατεί μια τυποποιημένη κατανόηση της σχολικής επιτυχίας και μια διδακτική οργάνωση, που κάνει εξαιρετικά δύσκολο τόσο το οργανωτικό μέρος όσο το «εκπαιδευτικό ήθος», τις βασικές εκπαιδευτικές αρχές, τις προσωπικές σχέσεις αλλά και την παιδαγωγική ευθύνη για τους μεμονωμένους μαθητές.

Υπό αυτούς τους όρους το να «εντάξεις» τα παιδιά των μεταναστών σημαίνει να τα αφομοιώσεις. Η τεχνητή ισότητα του μαθητή με διαφορετικό υπόβαθρο κοινωνικοποίησης και εμπειρίας και διαφορετικές μαθησιακές προϋποθέσεις έχει για τους Έλληνες εκπαιδευτικούς «απαλλακτική λειτουργία».

Σε αυτές τις σκέψεις θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι το σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί να αγνοεί τις κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές του παρόντος. Σήμερα απαιτείται ένας εκσυγχρονισμός στις εσωτερικές δομές και λειτουργίες του ελληνικού σχολείου. Ο εκσυγχρονισμός αυτός πρέπει να υπερβαίνει την εθνοκεντρική, μονοπολιτισμική και μονογλωσσική προσέγγιση των γεγονότων.

Δύο αρχές, οι οποίες είναι αλληλένδετες, πρέπει να καθοδηγούν την εκπαιδευτική πολιτική: Καταρχήν, η εκπαίδευση είναι δικαίωμα και όχι «προϊόν». Είναι ένα καθολικό δικαίωμα, το οποίο συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη ύπαρξη και πρέπει να υπερασπίζεται ως δικαίωμα. Όλα τα άτομα έχουν το δικαίωμα να μαθαίνουν, αφενός α) τη μητρική τους γλώσσα, αφετέρου β) τουλάχιστον μια ξένη γλώσσα, η οποία καθιστά δυνατή τη διεθνή επικοινωνία.

Το σχολείο προσανατολίζεται στον κυρίαρχο πολιτισμό − στην Ελλάδα. Τα κριτήρια επιλογής του είναι μονοπολιτισμικά. Η ανομοιογένεια δεν αναγνωρίζεται ως γεγονός. Το σχολείο ως ίδρυμα της πλειονότητας τείνει μάλλον να παραβλέπει τη διαφορετικότητα των μαθητών από το να την αποδέχεται. Ένα τέτοιο δικαίωμα δεν υπάρχει μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, με την εξαίρεση των ειδικών ρυθμίσεων για τη μειονότητα στη Θράκη.

Η εκπαίδευση είναι δικαίωμα καθολικό, δικαίωμα στην πολιτισμική διαφορά, δικαίωμα στη μοναδικότητα του ατόμου. Αυτά τα τρία δικαιώματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Ομοίως ισχύει: ακόμα κι αν ο καθένας έχει δικαίωμα να ανήκει κάπου, εντούτοις πρόκειται για ένα δικαίωμα και όχι για μια υποχρέωση: κανένα άτομο δεν πρέπει να αναγκάζεται να παραμένει στον πολιτισμό ή τη θρησκεία των προγόνων του. Δεν είναι πάντα απλό αυτά τα τρία δικαιώματα (στο οικουμενικό επίπεδο, την πολιτισμική διαφορά και την προσωπική ιστορία) να εναρμονισθούν το ένα με το άλλο, ιδιαίτερα στο πεδίο της εκπαίδευσης. Εντούτοις, είναι απλούστερο, αν η εκπαίδευση συνδέεται με προσπάθειες, οι οποίες επιδιώκουν περισσότερη αλληλεγγύη, ισότητα και δικαιοσύνη.

Σε δεύτερο επίπεδο, η εκπαίδευση παρουσιάζει μια οικουμενική διάσταση: όποιες κι αν είναι οι διαφορές μεταξύ των πολιτισμών, όλοι οι πολιτισμοί δημιουργήθηκαν από την ανθρώπινη φύση. Η εκπαίδευση στην ιδιότητά της ως καθολικό δικαίωμα πρέπει μέσω της ανάπτυξης προγραμμάτων να στοχεύει σε έναν αλληλέγγυο κόσμο, στον αγώνα για την ειρήνη, ενάντια σε όλες τις μορφές βίας, διάκρισης, εκμετάλλευσης, υποτίμησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Οι βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την εκπαίδευση στη σύγχρονη κοινωνία είναι:

  • Το σχολείο πρέπει να είναι προσιτό σε όλους, χωρίς διάκριση του φύλου ή της εθνικής, θρησκευτικής, κοινωνικής, πολιτισμικής προέλευσης. Το σχολείο πρέπει να εγγυάται για όλους την ίδια αντιμετώπιση.
  • Με όλη την παρρησία για τις διαφορετικές πολιτισμικές επιρροές και τις δημιουργίες πρέπει να ισχύει ως κοινός κανόνας ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς επίσης και το θεμελιώδες δικαίωμα στην ελεύθερη ανάπτυξη κάθε ατόμου. Ενσυναίσθηση, ανεκτικότητα και αλληλεγγύη πρέπει να αποτελούν βασικά στοιχεία μιας σύγχρονης εκπαίδευσης. Η πραγματοποίησή της απαιτεί αποφασιστική αποποίηση και καταπολέμηση κάθε είδους άμεσων ή έμμεσων μορφών ρατσισμού εντός και εκτός του σχολείου.
  • Εκπαίδευση στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη «δική μου» αξιοπρέπεια, όπως επίσης στην αξιοπρέπεια του «άλλου»: ενάντια στη βία και την καταπίεση∙ κατά συνέπεια, επίσης, εκπαίδευση στις οικουμενικές αξίες: ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη, ειρήνη, δημοκρατία, δικαιοσύνη.
  • Εκπαίδευση η οποία εξετάζει τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις.
  • Εκπαίδευση για τον πολίτη της σύγχρονης κοινωνίας και για την ειρήνη, που αναπτύσσει τη συνείδηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων του πολίτη, τα οποία δημιουργούν το συναίσθημα του να ανήκει κάπου, όπου το παιδί είναι ανοιχτό στον πολιτισμό του και σε άλλους πολιτισμούς. Η γνώση ξένων γλωσσών πρέπει να συμβάλει σε μια τέτοια εκπαίδευση για την ειρήνη.

Οι αρχές αυτές πρέπει να συνοδευθούν από ριζικές αλλαγές στην εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, καθώς και στην ανάπτυξη προγραμμάτων. Τα προγράμματα πρέπει να χαρακτηρίζονται από σεβασμό δημοκρατικών αρχών οργάνωσης.

του Βασίλη Πανταζή,

Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.

Μετάβαση στο περιεχόμενο