Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ελληνική ύπαιθρος υπέστη δύο καταστροφικά κύματα μαζικής μετακίνησης: τη φυγή από τα χωριά και την ιδιόμορφη εισβολή στις παρυφές της. Τα δύο αυτά κύματα, υποβοηθούμενα από ένα αδύναμο κράτος και ενισχυόμενα από την κλιματική κρίση, μετέτρεψαν το χαμηλότονο δράμα των φυσικών δασικών πυρκαγιών στην ανείπωτη καταστροφή του φετινού καλοκαιριού.
Μετά από καύσωνες πρωτοφανούς διάρκειας, οι πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού έχουν καταστρέψει μέχρι στιγμής περισσότερα από 1.000.000 στρέμματα αρχέγονων δασών. Κατέκαψαν ολόκληρες περιοχές της Αττικής, απανθράκωσαν μέρος της Αρχαίας Ολυμπίας, και κατέστρεψαν ολοσχερώς τα υπέροχα δάση της Βόρειας Εύβοιας-οι κάτοικοι της οποίας έχασαν τα σπίτια τους, τις περιουσίες τους και το φυσικό περιβάλλον τους.
Για να κατανοήσουμε γιατί συνέβη αυτό, πρέπει να γνωρίζουμε την πορεία της αστικής και αγροτικής ανάπτυξης της Ελλάδας. Ο πόλεμος και η φτώχια οδήγησαν στη μαζική φυγή από την επαρχία στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Όσοι κάτοικοι της επαρχίας δεν ακολούθησαν την οδό της μετανάστευσης στη Γερμανία, την Αυστραλία και τον Καναδά, συγκεντρώθηκαν στην Αθηναϊκή πρωτεύουσα. Αυτή η μαζική εισροή, σε συνδυασμό με την απουσία πολεοδομικού σχεδιασμού, μετέτρεψαν την ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας σε μια ζούγκλα ασφάλτου. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι αργότερα, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, προσπάθησαν να υποκαταστήσουν μια μερική επιστροφή στη φύση με τη μορφή μιας εξοχικής κατοικίας σε πευκόφυτη περιοχή, κατά προτίμηση παραθαλάσσια.
Σ’ αυτούς τους μικροαστικούς οικισμούς, οι οποίοι τη δεκαετία του ’80 ήταν πλέον διάσπαρτοι σε όλη την Αττική, ήρθαν να προστεθούν τα μεσοαστικά προάστεια τη δεκαετία του ’90. Οι δασώδεις περιοχές βόρεια των Αθηνών γέμισαν βίλες και Εμπορικά Κέντρα, με ταχύτητα που αντικατόπτριζε την οικονομική ανάπτυξη με δανεικά από την Ευρώπη και τις τράπεζές της.
Ήταν σα να πηγαίναμε γυρεύοντας. Η φωτιά είναι φυσικός σύμμαχος των μεσογειακών πευκοδασών. Καθαρίζει το έδαφος από τα παλιά δέντρα και επιτρέπει στα νεότερα να αναπτυχθούν. Με την προμήθεια ξύλου για τις καθημερινές τους ανάγκες και την ελεγχόμενη καύση κάθε άνοιξη, οι παλιοί αγρότες περιόριζαν τις αναπόφευκτες πυρκαγιές σε ελεγχόμενο μέγεθος. Δυστυχώς, οι αγροτικοί πληθυσμοί όχι μόνο αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν από τη φύση, αλλά όταν οι απόγονοί τους επέστρεψαν αστικοποιημένοι πλέον να χτίσουν τα εξοχικά τους στο παρατημένο δάσος, δεν είχαν ιδέα από αυτές τις παραδοσιακές τακτικές και τη συλλογική γνώση των προγόνων τους.
Το περίφημο οικονομικό χάσμα Βορρά-Νότου της Ευρώπης, έχει την αναλογία του στα ελληνικά δάση. Σε χώρες όπως η Γερμανία κι η Σουηδία, τα δάση είναι βαθιά εμπορευματοποιημένα. Παρ΄ όλο που αυτό σήμανε το ξεκλήρισμα αρχαίων δασών και την αντικατάστασή τους με φυτείες, χωράφια και βοσκοτόπια, τουλάχιστον η ύπαιθρος τους δε γνώρισε την εγκατάλειψη της ελληνικής. Κατά μια έννοια, η παρακμή της Ελληνικής υπαίθρου, η ταχεία και άναρχη αστικοποίησή, και το ανίκανο και διεφθαρμένο δημόσιό μας, αντικατοπτρίζουν τον ατροφικό καπιταλισμό της χώρας.
Oι ελληνικές κυβερνήσεις γνώριζαν ότι το μοντέλο χρήσης γης δεν ήταν βιώσιμο από τη δεκαετία του ’70, από τότε που οι πυρκαγιές άρχισαν να μας εκδικούνται. Βαθιά μέσα τους, το γνώριζαν: είχαμε συλλογικά βιάσει τη φύση, και τώρα αυτή έπαιρνε τη μακρά της εκδίκηση. Ήταν ωστόσο πεπεισμένοι οι πολιτικοί μας ότι δεν υπήρχε περίπτωση επανεκλογής τους αν έλεγαν στους ψηφοφόρους τους να εγκαταλείψουν το όνειρο του εξοχικού και της καταπάτησης δασικών εκτάσεων. Έτσι διάλεξαν την εύκολη οδό: ρίχνανε το φταίξιμο στον άνεμο, τους σατανικούς εμπρηστές, την τύχη, κι ενίοτε κάνα Τούρκο σαμποτέρ.
Η συλλογική ευθύνη ήταν το πρώτο θύμα κάθε πύρινης κόλασης. Στις 23 Ιουλίου του 2018, στην παραθαλάσσια περιοχή του Ματιού, η πύρινη λαίλαπα σκότωσε 103 συνανθρώπους μας μέσα σε λίγα λεπτά-μεταξύ των οποίων κι έναν προσωπικό μου φίλο. Η αιτία ήταν εμφανής σε οποιονδήποτε έριχνε μια αντικειμενική ματιά στον τρόπο που πυκνοί οικισμοί είχαν σφηνωθεί στο αρχέγονο δάσος, καθιστώντας πρακτικά αδύνατη τη διαφυγή μέσα από τα λιγοστά στενά μονοπάτια.
Ούτε η τότε κυβέρνηση ούτε και η αντιπολίτευση τόλμησαν να ομολογήσουν το προφανές: ότι δεν έπρεπε ποτέ να είχε επιτραπεί η οικοδόμηση αυτού του οικισμού. Αντίθετα, επιδόθηκαν σε μια κοκορομαχία που προσέβαλλε τα θύματα, την κοινωνία, τη φύση.
Ακόμα κι όταν κάποιες κυβερνήσεις επιχείρησαν να εκσυγχρονίσουν τις πρακτικές πυρόσβεσης, απλά έκαναν χειρότερα τα πράγματα. Το 1998, σε μια προσπάθεια να κάνουν πιο επαγγελματική την πυρόσβεση, η υπηρεσία δασοπυρόσβεσης (που μέχρι τότε ανήκε στη Δασοπροστασία) διαλύθηκε και εντάχθηκε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία. Η οικονομία κλίμακας είχε ένα κόστος: την κατάργηση της αποψίλωσης που έκανε μέχρι τότε οργανωμένα και μαζικά η Υπηρεσία Δασοπυρόσβεσης κάθε χειμώνα και άνοιξη.
Ακολουθώντας το φυσικό ένστικτο της αστικής γραφειοκρατίας να προτιμάει τεχνολογικές λύσεις και να σνομπάρει τις παραδοσιακές τακτικές, η ενοποιημένη Πυροσβεστική ουσιαστικά αποχώρησε από τα δάση και συγκέντρωσε τις δυνάμεις της στη στρατηγική διάνοιξης ζωνών πυρασφάλειας γύρω από τις χτισμένες περιοχές, καθώς και στην πυρόσβεση από αέρος-με αεροπλάνα που πολύ συχνά αδυνατούν λόγω συνθηκών να πετάξουν.
Κι ύστερα ήρθε η ακήρυχτη χρεωκοπία του ελληνικού κράτους το 2010. Αστραπιαία, κατέφθασαν στην Αθήνα δεκάδες αξιωματούχοι της Ε.Ε. και του ΔΝΤ -η περιβόητη Τρόικα-για να επιβάλουν στην ελληνική κυβέρνηση το σκληρότερο πρόγραμμα λιτότητας στην ιστορία. Επιβλήθηκαν παντού περικοπές, ακόμα και στους τομείς προστασίας των πολιτών και του περιβάλλοντος. Έγιναν χιλιάδες απολύσεις γιατρών, νοσηλευτών και ναι, πυροσβεστών. Το 2011, ο προϋπολογισμός πυρόσβεσης μειώθηκε κατά 20%.
Την άνοιξη του 2015, ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός της Πυροσβεστικής μου είπε ότι το σώμα χρειαζόταν τουλάχιστο 5.000 επιπλέον πυροσβέστες για να εξασφαλιστεί η βασική προστασία τη θερινή περίοδο. Ως Υπουργός Οικονομικών εκείνη την περίοδο, προσπαθούσα να βρω τρόπο να εξοικονομήσω πόρους από άλλους τομείς του προϋπολογισμού για να επαναπροσλάβω έναν ελάχιστο αριθμό πυροσβεστών και γιατρών (2.000 συνολικά). Όταν το έμαθαν αυτό, οι Τροϊκανοί με κατηγόρησαν για αθέτηση συμφωνημένων και μου απηυθύναν αυστηρή προειδοποίηση ότι αν επέμενα, θα τερματίζονταν οι διαπραγματεύσεις στο Eurogroup-ένας εύσχημος τρόπος να πουν «θα σας κλείσουμε τις τράπεζες».
Από τότε, το μόνο που άλλαξε ήταν η σταθερή άνοδος της θερμοκρασίας, ως συνέπεια της επιταχυνόμενης κλιματικής καταστροφής. Οι φετινές πυρκαγιές ήταν απολύτως προβλέψιμες-όσο και η ανικανότητα του κράτους να τις αντιμετωπίσει. Και η Ε.Ε.; Μήπως έστειλε δεκάδες υπαλλήλους της να ανακατευτούν παντού, όπως έκανε όταν επέβαλε τη λιτότητα; Εκτός από τη βοήθεια που έστειλαν μεμονωμένα ευρωπαϊκά κράτη, (συμπεριλαμβανομένης της πλέον εκτός Ε.Ε. Αγγλίας), οι θεσμοί της Ε.Ε. έλαμψαν δια της απουσίας τους.
Η τρομακτική ερώτηση είναι «και τι κάνουμε τώρα;». Το φάντασμα μιας νέας απειλής για τα ελληνικά δάση πλανάται πάνω απ’ τη χώρα. Είναι η προθυμία της δεξιάς κυβέρνησης να αναθέσει την αναδάσωση σε ιδιωτικές πολυεθνικές που θα κερδοσκοπήσουν με ταχείας ανάπτυξης γενετικά τροποποιημένα δέντρα που δεν έχουν καμία θέση στη μεσογειακή μας χλωρίδα και πανίδα, ούτε στα παραδοσιακά μας τοπία.
Αντίθετα με τις ολέθριες συνέπειες της χρεωκοπίας στους πολίτες, που ελπίζουμε μια μέρα να αντιστρέψουμε, η επίθεση στα δάση μας δεν θα έχει επιστροφή.
Γιάνης Βαρουφάκης
Πηγή: theguardian.com
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
