Άρθρο του Γιάνη Βαρουφάκη στο Project Syndicate.
Το προτεινόμενο ταμείο ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας φαίνεται ότι θα αφήσει την πλειοψηφία του κόσμου σε κάθε κράτος μέλος σε χειρότερη θέση. Το χρηματοοικονομικό σύστημα θα προστατευτεί και πάλι, με δυσκολία βέβαια, ενώ οι εργαζόμενοι θα πληρώσουν το λογαριασμό μέσω νέων κύκλων λιτότητας.
Αθήνα: Η κρίση του ευρώ που ξέσπασε πριν από μια δεκαετία παρουσιάζεται εδώ και πολύ καιρό ως σύγκρουση ανάμεσα στον λιτό Βορρά της Ευρώπης και τον σπάταλο Νότο. Στην πραγματικότητα, ήταν ουσιαστικά ένας σκληρός ταξικός πόλεμος που άφησε την Ευρώπη, ακόμα και τους καπιταλιστές της, πολύ εξασθενημένη σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα. Ακόμη χειρότερα, η απάντηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην πανδημία, λαμβάνοντας υπόψη το υπό συζήτηση ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ, θα εντείνει αναπόφευκτα αυτόν τον ταξικό πόλεμο και θα προκαλέσει ένα ακόμη πλήγμα στο κοινωνικοοικονομικό μοντέλο της Ευρώπης.
Αυτό που μάθαμε τις τελευταίες δεκαετίες είναι το πόσο αστήρικτο είναι να εξετάζει κανείς την οικονομία οποιασδήποτε χώρας μεμονωμένα. Κάποτε, όταν τα χρήματα κυκλοφορούσαν μεταξύ χωρών- κυρίως για τη χρηματοδότηση του εμπορίου και οι περισσότερες καταναλωτικές δαπάνες ωφελούσαν τους εγχώριους παραγωγούς, τα πλεονεκτήματα και οι αδυναμίες μιας εθνικής οικονομίας μπορούσαν να εκτιμούνται μεμονωμένα . Όχι πια. Σήμερα, οι αδυναμίες, για παράδειγμα, της Κίνας και της Γερμανίας είναι αλληλένδετες με αυτές χωρών όπως οι ΗΠΑ και η Ελλάδα.
Η αποδέσμευση της οικονομίας στις αρχές της δεκαετίας του 1980, μετά την εξάλειψη των κεφαλαιακών ελέγχων που είχαν απομείνει από το σύστημα Bretton Woods, επέτρεψε τη δημιουργία τεράστιων εμπορικών ανισορροπιών μέσω εισροής ποταμών χρημάτων που δημιουργήθηκαν ιδιωτικά με χρηματοοικονομική μόχλευση. Καθώς οι ΗΠΑ πέρασαν από ένα εμπορικό πλεόνασμα σε τεράστιο έλλειμμα, η ηγεμονία της αυξήθηκε. Οι εισαγωγές της διατηρούν την παγκόσμια ζήτηση και χρηματοδοτούνται από τις εισροές ξένων κερδών που εκβάλλουν στη Wall Street.
Αυτήν την παράξενη διαδικασία ανακύκλωσης διαχειρίζεται η de facto κεντρική τράπεζα του κόσμου, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Και η διατήρηση ενός παγκόσμιου συστήματος σε μόνιμη ανισορροπία- αυτής της τόσο εντυπωσιακής δημιουργίας – απαιτεί τη συνεχή εντατικοποίηση του ταξικού πολέμου τόσο στις ελλειμματικές όσο και στις πλεονασματικές χώρες.
Οι ελλειμματικές χώρες είναι όλες ίδιες με μία σημαντική έννοια: είτε ισχυρές όπως οι ΗΠΑ, είτε αδύναμες όπως η Ελλάδα, είναι καταδικασμένες να δημιουργούν φούσκες χρέους καθώς οι εργαζόμενοι τους παρακολουθούν παθητικά τις βιομηχανικές περιοχές να εγκαταλείπονται και να σκουριάζουν. Μόλις ξεσπάσουν οι φούσκες, οι εργαζόμενοι , είτε στα Μεσοδυτικά των ΗΠΑ, είτε στην Πελοπόννησο αντιμετωπίζουν τη δουλεία του χρέους και την πτώση του βιοτικού επιπέδου.
Αν και οι πλεονασματικές χώρες χαρακτηρίζονται επίσης, από ταξικό πόλεμο εναντίον των εργαζομένων, διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Εξετάστε την Κίνα και τη Γερμανία. Και οι δύο διαθέτουν μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα με τις ΗΠΑ και την υπόλοιπη Ευρώπη. Και οι δύο μειώνουν το εισόδημα και τον πλούτο των εργαζομένων τους. Η βασική διαφορά μεταξύ τους είναι ότι η Κίνα διατηρεί τεράστια επίπεδα επενδύσεων δημιουργώντας μια εγχώρια πιστωτική φούσκα, ενώ οι εταιρείες της Γερμανίας επενδύουν πολύ λιγότερο και βασίζονται στις πιστωτικές φούσκες της υπόλοιπης ευρωζώνης.
Η κρίση του ευρώ δεν ήταν ποτέ σύγκρουση μεταξύ των Γερμανών και των Ελλήνων (όπως συμβολικά αναφέρεται το μύθευμα για τη μυθική σύγκρουση Βορρά-Νότου). Αντ’ αυτού, προήλθε από το γεγονός ότι μια ολιγαρχία χωρίς σύνορα, που συντηρείται από χρηματο-οικονομικές εισροές, εντατικοποιεί τον ταξικό πόλεμο στη Γερμανία και στην Ελλάδα.
Για παράδειγμα, όταν το ελληνικό κράτος χρεοκόπησε το 2010, η λιτότητα που επιβλήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού επέδρασε άμεσα στον περιορισμό των επενδύσεων στην Ελλάδα. Αλλά το ίδιο έκανε και στη Γερμανία, καταπιέζοντας έμμεσα τους γερμανικούς μισθούς την ίδια στιγμή που η τύπωση χρημάτων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας εκτόξευσε τις τιμές των μετοχών (και τα μπόνους των Γερμανών διευθυντών).
Ο ταξικός πόλεμος είναι αναμφισβήτητα πιο βάναυσος στην Κίνα και τις ΗΠΑ από ό τι στην Ευρώπη. Ωστόσο, το έλλειμμα πολιτικής ένωσης στην Ευρώπη καταδικάζει την έκβασή του ακόμη και από την σκοπιά των καπιταλιστών.
Δεν είναι δύσκολο να βρεθούν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι Γερμανοί καπιταλιστές σπατάλησαν τον πλούτο που αφαίρεσαν από τις εργατικές τάξεις της ΕΕ. Η κρίση του ευρώ προκάλεσε μια τεράστια υποτίμηση 7% των πλεονασμάτων που είχε συσσωρεύσει ο γερμανικός ιδιωτικός τομέας από το 1999 και μετά, επειδή οι ιδιοκτήτες κεφαλαίων δεν είχαν άλλη εναλλακτική λύση παρά να δανείσουν αυτά τα τρισεκατομμύρια σε ξένους, των οποίων η επακόλουθη οικονομική δυσφορία οδήγησε σε μεγάλες απώλειες.
Αυτό δεν είναι μόνο ένα γερμανικό πρόβλημα. Είναι μια κατάσταση που πλήττει και τις άλλες πλεονασματικές χώρες της ΕΕ. Η γερμανική εφημερίδα Handelsblatt αποκάλυψε πρόσφατα μια αξιοσημείωτη αντιστροφή. Ενώ το 2007, οι εταιρείες της ΕΕ κέρδισαν περίπου 100 δισεκατομμύρια ευρώ (113 δισεκατομμύρια δολάρια) περισσότερα από τα αντίστοιχα των ΗΠΑ, το 2019 η κατάσταση αντιστράφηκε.
Επιπλέον, αυτή είναι μια επιταχυνόμενη τάση. Το 2019, τα εταιρικά κέρδη αυξήθηκαν κατά 50% ταχύτερα στις ΗΠΑ από ό, τι στην Ευρώπη. Και τα εταιρικά κέρδη των ΗΠΑ αναμένεται να επηρεαστούν λιγότερο από την ύφεση που προκαλείται από πανδημία, αναμένεται πτώση της τάξης του 20% το 2020, σε σύγκριση με 33% στην Ευρώπη.
Το παράδοξο της οικονομίας της Ευρώπης είναι ακριβώς αυτό: ενώ είναι μια πλεονασματική οικονομία, ο κατακερματισμός της διασφαλίζει ότι οι απώλειες εισοδήματος Γερμανών και Ελλήνων εργαζομένων δεν γίνονται καν βιώσιμα κέρδη για τους καπιταλιστές της. Εν ολίγοις, πίσω από την αφήγηση της βόρειας λιτότητας παραμονεύει η απειλή της σπατάλης εκμετάλλευσης.
Οι αναφορές ότι το COVID-19 ώθησε την ΕΕ να αυξήσει το παιχνίδι της είναι πολύ υπερβολικές. Ο σιωπηλός θάνατος της λύσης για αμοιβαιοποίηση του χρέους στην Ευρώπη προδικάζει ότι η τεράστια αύξηση των ελλειμμάτων του εθνικού προϋπολογισμού θα ακολουθηθεί από εξίσου σημαντική λιτότητα σε κάθε χώρα. Με άλλα λόγια, ο ταξικός πόλεμος που έχει ήδη διαβρώσει τα εισοδήματα των περισσότερων ανθρώπων θα ενταθεί. «Τι γίνεται όμως με το προτεινόμενο ταμείο ανάκτησης 750 δισεκατομμυρίων ευρώ;» μπορεί κανείς να ρωτήσει. «Η συμφωνία για την έκδοση κοινού χρέους δεν είναι σημαντική πρόοδος;»
Ναι και ΟΧΙ. Τα κοινά χρεωστικά μέσα είναι αναγκαία, αλλά μη επαρκής συνθήκη για την αποκλιμάκωση του ταξικού πολέμου. Για να διαδραματίσει προοδευτικό ρόλο, το κοινό χρέος πρέπει να χρηματοδοτήσει τα ασθενέστερα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις σε ολόκληρο τον κοινό οικονομικό χώρο: στη Γερμανία και στην Ελλάδα. Και πρέπει να το κάνει αυτόματα, χωρίς να στηρίζεται στην καλοσύνη των τοπικών ολιγαρχών. Πρέπει να λειτουργεί σαν αυτοματοποιημένος μηχανισμός ανακύκλωσης που μετατοπίζει τα πλεονάσματα σε αυτούς που βρίσκονται σε έλλειψη σε κάθε πόλη, περιοχή και πολιτεία.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, τα κουπόνια τροφίμων και οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης υποστηρίζουν τους αδύναμους στην Καλιφόρνια και στο Μιζούρι, μετατοπίζοντας καθαρούς πόρους από την Καλιφόρνια στο Μιζούρι – και όλα αυτά χωρίς την εμπλοκή στελεχών της Κυβέρνησης ή τοπικών γραφειοκρατών.
Αντίθετα, το σταθερό επίδομα του ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ στα κράτη μέλη θα δημιουργήσει μεταξύ τους εχθρότητα, καθώς το σταθερό ποσό που θα δοθεί, για παράδειγμα, στην Ιταλία ή την Ελλάδα παρουσιάζεται ως φόρος που επιβαρύνει την εργατική τάξη της Γερμανίας. Επιπλέον, η ιδέα είναι να μεταφερθούν τα χρήματα στις εθνικές κυβερνήσεις, και να παραχωρηθεί στην τοπική ολιγαρχία η αρμοδιότητα της αναδιανομής τους.
Το να ενισχυθεί η αλληλεγγύη των ολιγαρχών της Ευρώπης δεν είναι καλή στρατηγική για την ενδυνάμωση της ευρωπαϊκής πλειοψηφίας. Το αντίθετο. Κάθε «ανάκαμψη» που βασίζεται σε μια τέτοια φόρμουλα θα αλλάξει σύντομα σχεδόν όλους τους Ευρωπαίους και θα ωθήσει την πλειοψηφία σε βαθύτερη απόγνωση.
Πηγή: project-syndicate.org
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
