Στις Ευρωπαϊκές χώρες και κατ’ επέκταση και στην Ελλάδα ολοένα και περισσότερο συζητείται το «δικαίωμα στη διαφορά». Ολοένα και περισσότερο οι ιδιαιτερότητες διαφόρων μειονοτήτων, εθνοτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ομάδων διεκδικούν αναγνώριση και αποδοχή από το κοινωνικό σύνολο, μία ισότητα μέσα από τις δεδομένες ανισότητες. Μια εκ των ομάδων αυτών στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι και οι Ρομά. Οι περίπου δώδεκα εκατομμύρια Ρoμά αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρ΄όλο που οι Ρομά ζουν εδώ και αιώνες στην Ευρώπη και ανήκουν στην ιστορία και τον πολιτισμό της, εξακολουθούν να θεωρούνται γενικώς ως «ξένοι». Ο διαφορετικός τρόπος ζωής τους, σε σχέση με την πλειονότητα, το δικό τους αξιακό σύστημα, η διαφορετική γλώσσα, η μορφή της οικογένειας, η χαμηλή κοινωνικοοικονομική τους θέση στην κοινωνική πυραμίδα αποτελούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Η 8η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια ημέρα Ρομά σε ανάμνηση του Πρώτου Παγκόσμιου Συνεδρίου Τσιγγάνων, που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, στις 8 Απριλίου του 1971. Τον Αύγουστο του 1977 ο ΟΗΕ έκανε έκκληση να παραχωρηθούν στους Ρομά όλα τα δικαιώματα που έχει και ο υπόλοιπος πληθυσμός. Στην Ελλάδα το 1979 με τον Νόμο (16701/51/12-3/1979 ΓΔ) δόθηκε η ελληνική ιθαγένεια στους Ρομά. Οι Έλληνες Ρομά έχουν διαχωρίσει τη θέση τους από τους υπόλοιπους Ρομά των Βαλκανίων και δεν επιθυμούν να αναγνωριστούν ως μειονότητα αλλά να αντιμετωπίζονται ως Ρομά ελληνικής προέλευσης.
Από την άφιξή τους στην Ευρώπη, οι Ρομά σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες υφίστανται διώξεις, διακρίσεις και αποκλεισμό. Οι Ρομά εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις και αποκλεισμό στους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ζωής. Αυτό ισχύει τόσο για τα νέα όσο και τα παλαιά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθημερινές διακρίσεις, υψηλή ανεργία, χαμηλού επιπέδου εκπαίδευση και χαμηλό προσδόκιμο ζωής χαρακτηρίζουν τη ζωή πολλών Ρομά σε διάφορα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πολλοί Ρομά αναγκάζονται να ζουν σε συνθήκες στέγασης που μπορούν να χαρακτηριστούν ως «γκέτο» ή «τρώγλες» και δεν διαθέτουν βασικές υποδομές διαβίωσης. Αυτές οι «τρώγλες» που εμφανίζονται σε χώρες της Ευρώπης θα πρέπει να προκαλούν το ενδιαφέρον και συγχρόνως την ανησυχία της κοινωνικής, οικονομικής και εκπαιδευτικής πολιτικής του κάθε κράτους μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα, παρά τις εσωτερικές, κυρίως, οικονομικές διαφοροποιήσεις που βιώνουν οι διάφορες ομάδες των Ρομά, ωστόσο, επανειλημμένα επικρατεί το παραδοσιακό στερεότυπο του «Τσιγγάνου» ή του «Γύφτου». Η de-facto γκετοποίηση λειτουργεί ως ένας από τους κύριους λόγους που τα περισσότερα μέλη αυτής της ομάδας συμμετέχουν στην ευημερία, στην κοινωνική ασφάλιση και στο εκπαιδευτικό σύστημα μόνο κατά ένα πολύ χαμηλό ποσοστό από το μέσο όρο του πληθυσμού. Η πρακτική αυτή εμποδίζει επίσης την ένταξη των παιδιών Ρομά στο σχολείο. Επίσης, πολλά παιδιά Ρομά, χωρίς επαρκή και ειδική εξέταση της κάθε περίπτωσης οδηγούνται σε ειδικά σχολεία. Οι διακρίσεις σε βάρος των Ρομά και ιδιαίτερα των παιδιών τους αποτελούν ένα από τα πιο σοβαρά κοινωνικά και ανθρωποδικαϊκά προβλήματα στην Ελλάδα. Επίσης, πολλοί νέοι Ρομά επιδιώκουν να κρατήσουν μυστική τη Ρομά ταυτότητά τους. Η περιφρόνηση από τους μη Ρομά νέους και η συνεχής αντιπαράθεση με τις προκαταλήψεις οδηγεί στο γεγονός ότι πολλοί Ρομά εσωτερικεύουν την αρνητική εικόνα και διαμορφώνουν ένα αίσθημα κατώτερης αυτο-εικόνας. Επίσης, τα παιδιά από οικογένειες Ρομά στο πεδίο του δημόσιου, κοινωνικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος θεωρούνται ως μία «ανεχόμενη» κοινωνικο-πολιτισμική ομάδα. «Ανεχόμενα» παιδιά Ρομά φοιτούν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ενώ αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση να βρεθούν παιδιά Ρομά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η μη φοίτηση στα εκπαιδευτικά ιδρύματα γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης (ώστε οι έφηβοι Ρομά να αποκτήσουν επαγγελματική κατάρτιση σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας για εξειδικευμένο προσωπικό), καθώς και η εξεύρεση αυτόνομων εναλλακτικών πιο επικερδών δραστηριοτήτων εκ μέρους τους, έχει ως αποτέλεσμα να παραμένουν πίσω από τον ρυθμό των κοινωνικών αλλαγών και να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες επιτυχούς οικοδόμησης της ζωής τους. Η ανισότητα αυτή αφενός επηρεάζεται από δομικούς παράγοντες, αφετέρου επιμέρους ατομικά προβλήματα, προσανατολισμοί και διαθέσεις διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Οι αιτίες είναι αλληλένδετες και ενισχύονται εν μέρει αμοιβαία.
Η έκθεση της UNESCO από το 2007 «Αποκλεισμός των παιδιών Ρομά στην εκπαίδευση – Δομική Διάκριση» εντόπισε τις δομικές δυσκολίες και την κατάσταση στις διάφορες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρότεινε να τηρούνται οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη «φυλετική» ισότητα και τυχόν παραβιάσεις να υποβάλλονται στα Εθνικά Δικαστήρια και προπάντων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Δεν είναι όμως όλα τα προβλήματα εναγώγιμα. Εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη ανάγκη για πολιτική δράση.
του Βασίλη Α. Πανταζή, Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υποψήφιου Ευρωβουλευτή ΜέΡΑ25
Θέλεις να μαθαίνεις για τις δράσεις του ΜεΡΑ25; Γράψου εδώ.
